Actuele verwachtingen waterstanden

De afgelopen week viel het mee met de neerslag in de stroomgebieden en Rijn en Maas ontvingen maar een beetje extra waterDit leidt nauwelijks tot een stijging van de waterstanden. De komende week verloopt zo goed als droog en mogelijk dat dit droge weer ook in de eerste week van oktober nog aanhoudt. Dat betekent dat de waterstanden zo in het naseizoen toch nog even gaan dalen. In het waterbericht leest u de details.

In de rubriek Water Inzicht een overzicht van de jaarlijkse uitersten in de afvoeren van de Rijn en de Maas. De extremen worden extremer horen we vaak, maar het afvoerverloop laat tot nu toe een ander beeld zien. Alhoewel de situatie bij de Maas misschien wel aan het veranderen is. 

water van de week

Een komen en gaan van hogedrukgebieden

De afgelopen week was de verwachting dat er veel regen zou gaan vallen, maar de neerslaghoeveelheden bleken uiteindelijk mee te vallen. Er passeerden enkele regengebieden en soms vielen er buien, maar op de meeste plaatsen viel niet meer dan 15 tot 20 mm regen.

Er waren wel wat uitzonderingen: zo viel er langs de Nederlandse kust vanwege buien vanaf de Noordzee meer neerslag, met enkele uitschieters tot ca 50 mm. En in het uiterste zuidoosten van het stroomgebied in Zwitserland maar vanuit de Middellandse Zee veel regen werd aangevoerd. Dit Zwitserse water zal ons voorlopig niet bereiken want het is vooral opgeslagen in de Bodensee en komt nu in de komende weken mondjesmaat naar Nederland.

De periode met lagedrukgebieden in de buurt die regen brachten, is nu alweer voorbij en de komende weken maken hogedrukgebieden de dienst uit en passeren de lagedrukgebieden veel verder noordelijk van ons. Vandaag ligt een hogedrukgebied dicht in de buurt en dat zal de komende dagen verder naar Oost Europa trekken. Als het ver genoeg weg is, kan donderdag of vrijdag even wat onstabielere lucht naderbij komen, met mogelijk wat regen.

Veel zal het niet voorstellen want een nieuw hogedrukgebied vanaf de Azoren komt rond het weekend alweer boven Nederland te liggen en zal daarna net als zijn voorganger naar het oosten trekken en voor enige dagen rustig en droog weer zorgen. Al met al betekent dit dat er de komende 10 tot 14 dagen waarschijnlijk maar weinig neerslag zal vallen en de rivieren hoeven daarom niet op extra water te rekenen.

Rijn eerste dagen stabiel, daarna langzaam dalend.

De eerste helft van de week daalde de waterstand van de Rijn nog naar ongeveer 7,7 m (NAP) op donderdag. De afvoer bedroeg op dat moment ongeveer 1200 m³/s. Vanaf vrijdag kwam het eerste water aan van de neerslag die In het stroomgebied is gevallen in de afgelopen dagen en is de stand een paar decimeter gestegen. Veel water is er niet onderweg maar omdat er vanuit het hele stroomgebied water onderweg is blijft de waterstand de eerst komende dagen ongeveer stabiel net onder de 8 m. De afvoer bedraagt dan ongeveer 1300 m³/s.

Vanaf komende vrijdag of zaterdag gaat de waterstand weer langzaam dalen, omdat er deze week nauwelijks regen wordt verwacht. Ik verwacht dan een daling van ongeveer 5 cm per dag en deze kan aanhouden tot het eind van de eerste week van oktober. Rond 7 oktober kan de waterstand dan tot ongeveer 7,5 à 7,6 m (NAP) zijn gedaald bij Lobith. De afvoer zal dan tussen 1.100 en 1.150 m³/s bedragen.

Dat is nog iets boven de laagste waarde die dit jaar in de laatste week van juli werd bereikt. Toen daalde de afvoer bij Lobith tot ongeveer 1050 m³/s en de waterstand bedroeg toen 7,4 m (NAP). Of de waterstand later in oktober deze waarden gaat bereiken, is nu nog niet te zeggen.  Voorlopig zijn hogedrukgebieden aan zet en blijft het droog, dus is het niet onwaarschijnlijk dat de stand nog verder zakt.  Maar binnen twee weken kan er natuurlijk nog veel veranderen in de vooruitzichten.

Maasafvoer daalt langzaam naar ongeveer 75 m3/s, op termijn nog wat lager

In het stroomgebied van de Maas is maar weinig regen gevallen in de afgelopen week. De afvoer bij Maastricht schommelde de hele week rond de 75 m³ per seconde en steeg alleen gisteren wat als gevolg van de neerslag in de Ardennen. Dat was slechts een korte opleving want inmiddels is het droog geworden in het stroomgebied en er wordt ook de komende week nauwelijks regen verwacht.

De afvoer bij Maastricht zal daarom langzaam dalen naar ongeveer 75 m³/s aan het eind van de week. Ook in de week na het volgend weekend zet die daling verder door omdat er geen regen wordt verwacht en op termijn kan de afvoer daarom dalen tot ongeveer 60 m³/s . Dat is een vrij lage waarde voor de tijd van het jaar maar niet ongebruikelijk in het najaar.

water inzicht

De extremen bij de Rijn zijn (nog) niet groter geworden

Door klimaatverandering is de verwachting dat de extremen van rivier afvoeren zullen toenemen. Vooral in de winter wordt  vaker hoogwater verwacht en in de zomer vaker zeer lage afvoeren. Als we echter naar de afvoergegevens kijken van de Rijn bij Lobith dan is daar (voorlopig) nog weinig van te merken. In de grafiek hieronder is voor ieder jaar vanaf 1901 de hoogste en de laagste waarde weergegeven die in dat jaar werd gemeten.

De hoogste afvoer (in blauw) laat jaarlijks grote schommelingen zien:  er zijn jaren met in afvoer van zelfs meer dan 12.000 m³/s maar er waren ook jaren dat de hoogste afvoer niet boven de 3000 m³/s uitkwam. Als we de trendlijn bekijken dan zien we dat deze iets is opgelopen maar bij zulke grote jaarlijkse schommelingen is dit een niet significante toename.

De toename hoeft ook niet door het vaker optreden van hoge afvoeren te worden veroorzaakt. We zien bij de Rijn namelijk ook dat de jaarlijkse afvoeren lage de laatste decennia niet meer zo vaak laag uitvallen als vroeger. Klimaatverandering hoeft dus niet alleen de hoogste afvoer te beïnvloeden maar kan ook zorgen voor minder vaak lage hoogste afvoeren.  Daarmee stijgt dan het gemiddelde van de hoogste afvoeren zonder dat de hoogste afvoeren ook toenemen.

Bij de Rijn lijken vooral de lage hoogste afvoeren minder vaak voor te komen en de hoge hoogste afvoeren niet vaker. Er zijn uiteraard in negentiger jaren een aantal uitschieters naar boven geweest, maar sinds het jaar 2000 heeft dat zich niet doorgezet en zijn er vrijwel geen hoge hoogste jaar-afvoeren meer geweest. Van het vaker optreden van hoge afvoeren is op dit moment in ieder geval nog zeker geen sprake.

Bij de laagste afvoeren die ieder jaar worden opgetekend zien we dat er ook vrijwel geen verandering is opgetreden. In veel jaren schommelt de laagste afvoer ongeveer rond de 1000 m³ per seconde. Soms komen jaren met een lagere waarde voor, maar in de hele meetreeks zijn ze in alle perioden voorgekomen en sinds de klimaatverandering echt doorzet (vanaf 1980) zien we ook niet dat de lage laagste afvoeren toenemen.

De afgelopen jaren zijn er uiteraard jaren geweest met een zeer lage laagste afvoer zoals in 2018 en 2022 en mogelijk zijn zij de eerste tekenen van een dalende trend. Maar als we iets uitzoomen en naar de laatste 30 tot 40 jaar kijken, dan zijn de jaren met een zeer lage afvoer nog in de minderheid en is er van een neergaande trend nog geen sprake.

In de Maas is bij de hoge afvoeren mogelijk wel sprake van een toename

In de grafiek hieronder zijn voor de Maas de laagste en hoogste afvoeren weergegeven die jaarlijks sinds 1911 zijn optreden. Bij de hoogste afvoeren zien we nu wel een duidelijke stijging van de trendlijn, veel meer dan bij de Rijn. Deze stijging wordt echt geheel veroorzaakt door het hoge water van 2021. Als we dit hoogwater niet meenemen in de grafiek, dan zou de trendlijn net als bij de Rijn maar licht oplopen.

Nu was het hoogwater van 2021 niet alleen uitzonderlijk om zijn hoogte, maar vooral ook omdat het In de zomer plaatsvond. Hoogwaters kennen we in de Maas eigenlijk alleen maar van de winter; als er vanuit de Ardennen regenwater gecombineerd met smeltwater tot de afstroom komt. De weersituatie in juli 2021 die het hoogwater veroorzaakte, was dan ook zeer uitzonderlijk en kenden we nog niet van het stroomgebied van de Maas.

Maar als we de afgelopen maanden wat om ons heen kijken in Europa, dan zien we dergelijke extreem zware neerslag in de zomer op veel meer plaatsen opgetreden en er lijkt een duidelijke relatie te zijn met klimaatverandering. Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat het stroomgebied van de Ardennen op niet al te lange termijn nog een keer door zo'n situatie zal worden getroffen.

Mogelijk was 2021 de kanarie in de kolenmijn die aankondigde dat zomerse hoge afvoeren in de Maas vaker gaan optreden. Voor nu is dat nog speculeren, want op grond van één voorval is dat nog niet zomaar te zeggen. We zullen de toekomst af moeten wachten om het zeker te weten.

Buiten dit ene zomerse hoogwater zien we dat er in de winter niet zo heel veel veranderd is. De trendlijn lijkt dan meer op die van de Rijn en ook hier zien we dat de zeer lage hoogste afvoeren minder vaak voorkomen en de zeer hoge hoogste afvoeren niet zijn toegenomen. Afgezien van het extreme zomerse hoogwater in 2021 dat misschien de eerste is in een reeks, is er in de winter niet zo heel veel aan de hand bij de Maas.

Bij de lage afvoeren zijn de veranderingen bij de Maas erg klein. Nu zegt een laagste afvoer hier ook niet zo heel veel, want ieder jaar heeft de Maas wel eens een periode met zeer lage afvoeren. De jaarlijks opgetreden laagste afvoer verschilt niet ze heel sterk van jaar tot jaar. Het gaat er dan vooral om hoe lang die periode duurt, maar daar is een nadere analyse en grafiek voor nodig.

 

Een westelijke luchtstroming komt de komende week op gang en dit zorgt voor een wisselvallig weertype met soms veel regen en ook trekt de wind aan. In de stroomgebieden valt voldoende regen  om de waterstanden iets te laten stijgen. Het ziet er naar uit dat het regenachtige weer over een week al weer voorbij is als een hogedrukgebied het weer gaat bepalen. Het wordt dan voor langere tijd droog en de waterstanden gaan weer omlaag.

De rubriek Water Inzicht ontbreekt deze week 

water van de week

Eerste herfstachtige week

Vanaf de Atlantische Oceaan trekken de komende dagen verschillende lagedrukgebieden ten noorden van Nederland langs. Ze zorgen in onze omgeving voor een (zuid)westelijke luchtstroming waar regengebieden in mee worden gevoerd. Het zijn omvangrijke lagedrukgebieden waar ook de restanten van tropische cyclonen in zijn opgenomen, die vanaf het centrale deel van de Atlantische Oceaan naar het noorden zijn getrokken. De invloed van deze lagedrukgebieden zal tot over heel Noord- en Midden Europa reiken. 

Vandaag bevinden we ons nog in een zuidelijke luchtstroming waar vanaf Frankrijk enkele buien in worden meegevoerd. Ze hebben gisteren in het stroomgebied van de Maas regen gebracht en vandaag trekken ze over Nederland. Vanaf maandag bereikt de eerste regen van de Atlantische depressies ons land om daarna verder het continent op te trekken en ook in het stroomgebied van de Rijn regen te brengen.

Donderdag en vrijdag beweegt een van de lagedrukgebieden wat zuidelijker en dan is er kans op veel meer regen. Vooral de Nederlandse kuststrook zou wel eens veel regen te verwerken kunnen krijgen. Vanwege het warme zeewater heeft de lucht boven zee extra veel water opgenomen en zijn de buien daar zwaarder Het is een bekend fenomeen in deze tijd van het jaar en soms leidt dat tot wateroverlast.

Ook in de stroomgebieden van Rijn en Maas valt deze twee dagen flink wat regen; voldoende om de rivieren wat te laten stijgen. Op zaterdag kan vooral in de Nederlandse kuststrook nog een keer veel regen vallen, maar is het landinwaarts al grotendeels droog geworden. 

De baan van de lagedrukgebieden komt vanaf het weekend weer veel noordelijker te liggen en dat maakt de weg vrij voor een hogedrukgebied dat zich vanaf de Azoren naar het noorden uitbreidt. Na het volgend weekend beweegt dit hogedrukgebied wat verder naar het oosten, maar houdt voorlopig wel grip op het weer in onze omgeving. Het zorgt voor droog weer, dat waarschijnlijk de hele laatste week van september aanhoudt.

Rijn  schommelt bij Lobith rond de 8 m (NAP)

De dalende lijn die de Rijn, na het kleine zomergolfje van begin september had ingezet, werd in de tweede helft van de week even onderbroken door wat extra water dat de Rijn ontving vanuit vooral de Noord-Duitse zijrivieren. Er was daar in een vrij smalle zone 3 tot 5 cm regen gevallen. De Rijnafvoer steeg daardoor ca 100 m³/s tot 1500 m³/s en de waterstand steeg van 8,1 naar 8,25 m (NAP). Omdat het nu al weer enkele dagen droog is, is de waterstand sinds zaterdag weer gaan dalen en de 8 m bij Lobith komt nu snel in zicht.

Morgen verwacht ik dat de Rijn daar onder zakt en die daling zet nog door tot 21/9 als een laagste waarde wordt bereikt van ca 7,8 m; de afvoer zal dan ongeveer 1.250 m³/s bedragen. Ik ga er daarbij vanuit dat er op maandag, als de eerste regenzone passeert, nog maar weinig regen valt in het stroomgebied. Een afvoer van 1.250 m³/s is wat aan de lage kant voor de tijd van het jaar, maar niet uitzonderlijk.

Vanaf donderdag 21/9 gaat de waterstand langzaam wat stijgen tot eerst rond de 8 m. Vanaf 25 of 26/9 kan de stand nog een paar decimeter verder stijgen als het water van de regenval van eind deze week vanuit Zuid Duitsland en Zwitserland aankomt. Al met al kan de stand dan stijgen tot ca 8,25 m en de afvoer zal dan ca 1.500 m³/s bedragen.

Het ziet er nu naar uit dat de stand in de laatste dagen van september weer zal gaan dalen. Vanaf het komend weekend word het voor langere tijd droog onder invloed van een hogedrukgebied en daarom kan de Rijn flink gaan dalen. Rond de maandwissel wordt de 8 m dan weer onderschreden en mogelijk zet de daling dit maal verder door en breekt zelfs nog een periode van laagwater aan. 

Maasafvoer later in de week iets hoger

De Maasafvoer bij Maastricht bedraagt nu ongeveer 75 m3/s, wat iets lager is dan de gemiddelde afvoer voor deze tijd van het jaar. Afgelopen dinsdag was de afvoer korte tijd flink wat hoger. Er was in de vroege ochtend van 12/9 veel regen gevallen in de omgeving van Maastricht (tot meer dan 50 mm) en de Maas kreeg daardoor in korte tijd veel water te verwerken. De afvoer steeg zelfs tot boven de 500 m³/s.

Dit was echter niet alleen van de regen afkomstig, want toevallig was er rond die tijd ook net een piekje aangekomen vanuit Wallonië. Vanwege het stuwbeheer in de Maas zijn er dagelijks schommelingen die op kunnen lopen tot enkele honderden m³/s. Bovenop een piekje van 250 m³/s vanuit België steeg de Maas. Dat zou betekenen dat er vanuit Maastricht en omgeving ca 250 m³/s naar de Maas moet zijn afgevoerd. 

Verder stroomafwaarts dempte de piek weer snel uit en eenmaal bij Venlo aangekomen was ze nog slechts 200 m³/s hoog. Nadat het droog geworden was zakte de afvoer bij Maastricht ook weer snel in tot de huidige 75 m³/s. Morgen gaat er wat regen vallen, maar waarschijnlijk onvoldoende om de afvoer te laten stijgen.

Donderdag en vrijdag kan er wel veel regen vallen en dat zou wel voor een stijging kunnen zorgen. De Ardennen liggen nu nog een beetje buiten het gebied met de meeste regen, maar dat kan nog wel veranderen. Ik hou het voorlopig op een stijging tot tussen 125 en 150 m³/s. Vanaf het weekend breekt een langere droge periode aan en kan de afvoer weer snel gaan zakken tot onder de 100 m³/s en later in de week na volgend weekend tot 75 m³/s.

 

De afgelopen week viel er geen druppel regen in de stroomgebieden en de waterstand van de Rijn is, na het kleine golfje uit Zwitserland, snel gaan dalen. De Maas was al wat aan de lage kant en daalde langzaam verder. De komende week valt er van dinsdag t/m donderdag regen in de stroomgebieden en dat is voldoende om de Maas iets te laten stijgen en de Rijn (rond het komend weekend) iets te laten stijgen. In het waterbericht leest u de details.

In Water Inzicht een terugblik op de rivier afvoeren van het jaar tot nu toe. Een jaar met grote afwisselingen, waardoor het soms spannend werd voor het waterbeheer, maar het uiteindelijk steeds mee bleek te vallen. 

water van de week

Stabiel hogedruk-weer maakt plaats voor wisselvallig weer, maar geen grote hoeveelheden regen

Het hogedrukgebied dat sinds vorig weekend boven onze omgeving ligt, zorgde voor een unieke, zonnige en warme week. Tegelijkertijd lagen er lage drukgebieden boven de Middellandse Zee die, gevoed door het deze zomer sterk opgewarmde zeewater, enorme hoeveelheden neerslag genereerden.

Op veel plaatsen leidde dat tot zeer veel regen, in Griekenland zelfs tot tussen de 750 en 1000 mm in een paar dagen tijd. En dat in een gebied waar in een heel jaar ongeveer 500 mm valt. Het hele landschap is niet opgewassen tegen deze hoeveelheden en  het is dan niet verwonderlijk dat heel grote gebieden onder water komen te staan. 

Het is een situatie die we dit zomerhalfjaar al veel meer hebben gezien. Zodra zich een lagedrukgebied boven de Middellandse Zee vormt dan zijn dat steeds weersystemen die maar langzaam bewegen en daardoor kunnen ze dagenlang regenzones naar dezelfde regio sturen. Als dat dan bergachtige streken zijn waar de lucht moet stijgen dan kunnen daar extreme hoeveelheden regen uit vallen. Met het warmer worden van de Middellandse Zee is de kans groot dat dit fenomeen zich in veel jaren zal gaan voordoen in die regio.

Ondertussen lagen de stroomgebieden van Rijn en Maas onder een groot hogedrukgebied en viel hier helemaal geen neerslag. Het hogedrukgebied is nu wel langzaam naar het oosten gaan wegtrekken en een lagedrukgebied boven Engeland krijgt vanaf morgen vat op het weer in onze omgeving. Met het binnenstromen van de koelere lucht kunnen er vanaf dinsdag regenbuien tot ontwikkeling komen.

In Nederland kan dat al vanaf de nacht van maandag op dinsdag gebeuren, verderop in de stroomgebieden passeert de regenzone later op dinsdag en woensdag. Dit betekent nog geen overgang naar veel meer regen, want het Engelse lagedrukgebied beweegt naar het noorden en een hogedrukgebied vanaf de Oceaan gaat dan enkele dagen ons weer bepalen. Regenzones blijven dan weer op grotere afstand en mogelijk keert zelfs de warme lucht weer terug, zei het met iets lagere temperaturen.

Het hogedrukgebied schuift nu echter snel naar het oosten en vanaf zondag in het volgend weekend nadert een nieuw lagedrukgebied en kunnen er met een zuidwestelijke luchtstroming opnieuw buien over Nederland en de stroomgebieden worden aangevoerd. Ook dan lijkt het niet om erg grote hoeveelheden te gaan, maar zo lang van tevoren is dit nog niet met veel zekerheid te zeggen. 

Samengevat zal vanaf dinsdag een weersomslag optreden en volgen er een paar dagen met buien. Dit zal wat extra water opleveren voor de rivieren. In de tweede helft van de week herstelt het stabiele weer zich, maar waarschijnlijk al op zondag 17/9 zal zich een nieuwe periode met buien aandienen. Hoeveel neerslag dat gaat brengen en of dit de overgang is naar een langere periode met onstabiel weer is nu nog niet te zeggen.

Rijn daalt de eerste dagen nog snel, tot onder 8 m, daarna langzamer

In het begin van de afgelopen week passeerde het kleine golfje dat een week eerder door extreme regenval in het oosten van Zwitserland aan zijn reis over de Rijn was begonnen. Bij Lobith steeg de afvoer tot ca 2.300 m³/s bij een waterstand van 9,34 m in Lobith. Voor deze tijd van het jaar is dat aan de hoge kant, maar geen unicum.

In het verleden zijn er wel vaker piekjes geweest in deze tijd van het jaar, eenmaal zelfs tot boven de 5.000 m³/s. We moeten hiervoor wel ver terug in de meetreeks (1924); van meer recente datum is een piekje in 2007 dat op 25/8 tot ca 4.000 m³/s kwam.

Omdat het na de regenval overal in het stroomgebied lange tijd droog is geworden is de waterstand na het bereiken van de piek weer snel gaan dalen. Nu 6 dagen later is de stand al weer 1 meter lager en omdat pas vanaf dinsdag regen wordt verwacht, zet de daling zich voorlopig nog voort. 

Op dinsdag 12/9 verwacht ik dat de 8 m wordt onderschreden bij een afvoer van ca 1.350 m³/s. Daarna daalt de stand nog iets verder, tot ca 7,9 m, maar vanaf de 14e kan weer een lichte stijging volgen. Dit is het water van de regen die op dinsdag en woensdag in het stroomgebied gaat vallen. Heel veel lijkt het niet te gaan worden dus ik ga er vanuit dat de waterstand hoogstens weer tot 8 m of iets daar boven zal gaan stijgen op de 15e en de 16e. 

Na de regen wordt het weer een paar dagen droog, maar omdat er vanuit het hele stroomgebied water onderweg is, zal de stand nog een aantal dagen rond de 8 m blijven schommelen. Zoals het er nu naar uitziet kan er vanaf 17/9 opnieuw regen gaan vallen in het stroomgebied en als dat uit komt, zal de stand ook na 20/9 niet veel verder gaan dalen. Al met al lijkt het nu op dat de stand vanaf 15/9 een week langs rond de 8 m blijft schommelen. 

Maas daalt nog iets, later in de week licht stijgend

De Maas profiteerde niet van het extra water uit Zwitserland omdat het stroomgebied lang niet zo ver zuidelijk reikt als dat van de Rijn. Door het droge weer van de afgelopen weken is de afvoer daarom relatief aan de lage kant. Vanwege het natte weer in het begin van augustus is de afvoer echter nog niet zo heel ver gezakt als in andere jaren met een veel langere droge periode.

Bij Maastricht bedraagt de afvoer nu ongeveer 70 m³/s, wat ongeveer 20 minder is dan het langjarig gemiddelde. In de voorgaande droge jaren daalde de afvoer soms tot slechts 25 m³/s. De komende dagen blijft de afvoer nog dalen, maar zo laag zal het niet worden. Ik verwacht een afvoer van ca 60 m³/s in het midden van de week. 

Daarna zou de afvoer wat kunnen stijgen vanwege de regen die op dinsdag en woensdag wordt verwacht. Het is nog niet duidelijk hoeveel er in de Ardennen en de Maasvallei gaat vallen. Veel lijkt het niet te gaan worden, dus als de afvoer al stijgt, zal het niet heel veel zijn. De tweede helft van de week verloopt weer droog en de afvoer zal dan blijven schommelen rond de 70 m³/s.

Komende zondag kan een nieuw buiengebied het stroomgebied bereiken, maar het is nu nog niet duidelijk wat dat voor de Maas gaat betekenen. Een langdurige droogte met ver dalende afvoeren lijkt er voorlopig in ieder geval niet aan te komen

water inzicht

Het jaar kende twee laagwaterperioden, maar de rivieren herstelden zich steeds weer

Na de soms zeer lage afvoeren in de vorige zomers was het voor veel watergebruikers spannend wat er dit jaar zou gebeuren. Door klimaatverandering wordt het, vooral door meer verdamping, steeds droger en neemt de kans op lage rivierafvoeren toe. De laatste 5 jaar zagen we daar, op 2021 na, voorbeelden van, dus waren alle ogen gericht op 2023. Hieronder een opsomming van hoe het jaar tot nu toe verliep en aan het eind twee grafieken waarin de rivierafvoeren zijn weergegeven tov het langjarig gemiddelde.

Het begon met extreem weinig sneeuw in de Alpen rond de jaarwisseling, waardoor de vrees groeide dat de Rijn wel eens een zomer met lage standen tegemoet zou kunnen gaan. Maar in januari herstelde het sneeuwdek zich enigszins en nam de spanning onder de watergebruikers weer wat af. 

Februari verliep vervolgens zeer droog in de stroomgebieden en Rijn en Maas zakten tot voor de tij van het jaar zeer lage afvoeren. In de Alpen groeide het sneeuwdek niet verder aan, waardoor de spanning voor een lage zomerafvoer weer toenam. Vanaf maart sloeg het weer echter om en tot begin mei viel er relatief veel regen en zelfs het sneeuwdek in de Alpen groeide op veel plaatsen nog aan tot een ongeveer normale hoeveelheid. In de Maas was er in april zelfs een kleine hoogwatergolf. 

De zorgen over een droge zomer waren weer even voorbij en het leek zelfs dat het misschien wel eens te nat zou kunnen gaan worden. Maar alsof er een knop werd omgezet, werd het vanaf half mei ineens droog en viel er tot eind juni geen neerslag. De sneeuw in de Alpen verdween snel onder invloed van het warme en zonnige weer en in zo'n situatie verdampt ook een groot deel van de sneeuw, zodat de Rijn er niet van profiteerde.

De rest van de stroomgebieden droogden ook snel op Rijn en Maas daalden rond eind juni naar voor de tijd van het jaar zeer lage afvoeren. De vrees dat er een herhaling zou komen van 2018 of 2022 wakkerde weer  aan en in Nederland werden al volop maatregelen getroffen om een lange droge periode het hoofd te kunnen bieden. 

Vanaf eind juni ging er weer regen vallen, maar de hoeveelheden waren aanvankelijk te gering om de droogte op te heffen en de rivierafvoeren blijven erg laag. In Nederland viel ondertussen wel voldoende regen om de bodem nat genoeg te houden zodat de plantengroei voorlopig voldoende water ter beschikking had. De zorgen voor een droge zomer konden even op een waakvlam gezet worden.

In de tweede helft van de maand juli werd het nog natter en vooral begin augustus viel er zeer veel regen. Rijn en Maas kregen voldoende water te verwerken om te gaan stijgen en rond 10 augustus bereikte de Rijn voor het eerste sinds 3 maanden weer haar langjarig gemiddelde stand. De Maas steeg daar enkele weken zelfs ruim boven. Dankzij de vele regen en de hoge afvoeren was er nu ineens water in overvloed in Nederland en lokaal ontstonden er zelfs problemen door de vele nattigheid. 

De tweede helft van augustus verliep weer droger en de waterstanden zakten weer en de Maas is inmiddels tot ruim onder het langjarig gemiddelde gezakt. De Rijn echter kreeg nog een golfje te verwerken uit Zwitserland, waardoor september met een relatief hoge afvoer begon.

Al met al is de zomer wat de droogte en lage afvoeren betreft dus zonder problemen verlopen voor de waterbeheerders. Een paar keer nam de spanning wel flink toe, maar uiteindelijk sloeg het weer steeds net op tijd om. Het laagwaterseizoen voor de rivieren is nog niet voorbij. Later in september en, vooral bij de Rijn, ook in oktober kan de afvoer nog ver wegzakken. Ook dit jaar zou dat kunnen gebeuren al is de kans daarop bij de Rijn niet zo groot omdat de meren in Zwitserland goed gevuld zijn. 

oor het Nederlandse waterbeheer is laagwater in die tijd van het jaar minder problematisch omdat de waterbehoefte veel kleiner is. alleen de binnenvaart heeft er last van als de waterstand dan laag is, maar een paar weken laagwater is voor deze sector geen probleem, dat komt bijna ieder jaar wel voor en dit jaar viel het tot nu toe mee.

In de grafieken hieronder is voor de Rijn en de Maas van de 8 maanden tot nu toe van dit jaar de gemiddelde afvoer weergegeven in vergelijking met het gemiddelde jaarverloop. Na een neerslagrijke januarimaand volgde een zeer droge februari met voor de tijd van het jaar zeer lage afvoeren. Maart en april verliepen veel natter dan gemiddeld en de rivieren krabbelden weer op, met vooral in april een relatief hoge afvoer. 

Juni verliep extreem droog en de afvoer daalde in juli tot ver onder het gemiddelde. Net op tijd ging het in juli weer veel regenen, zodat in augustus de rivierafvoeren weer tot aan of boven het langjarig gemiddelde konden stijgen.  

 

Aan de regenrijke periode is een eind gekomen en hogedrukgebieden nemen het weer over. De komende week en waarschijnlijk nog wel wat langer wordt geen neerslag verwacht in de stroomgebieden. In de Rijn is nog een golfje onderweg vanuit Zwitserland dat morgen bij Lobith aankomt, daarna zet de daling in. In het stroomgebied van de Maas is al wat langer weinig regen gevallen en daar blijft de afvoer langzaam dalen. In het waterbericht leest u de details.

In de rubriek water Inzicht een terugblik op het bijzondere golfje in de Rijn dat ontstond in een van de uithoeken van het stroomgebied en een week nodig had om Lobith te bereiken.

water van de week

Hoge druk bepaalt deze week het weer

Hete weerbericht voor de komende week is eenvoudig. Een hogedrukgebied heeft post gevat boven Centraal Europa en blijft daar voorlopig liggen. De stroming boven onze omgeving is zuidelijk en voert warme lucht aan voor de tijd van het jaar. Regengebieden volgen een zuidelijkere koers via de Middellandse Zee en in de stroomgebieden hoeven we deze week niet op neerslag te rekenen. 

Pas na het volgend weekend is het hogedrukgebied zover naar het oosten opgeschoven dat een ander weertype het zou kunnen overnemen. De grootste kans is dan weggelegd voor een wat wisselvalliger weertype onder invloed van een meer westelijke luchtstroming.  Het is nog onduidelijk in hoeverre lagedrukgebieden dichtbij kunnen komen, want het Azoren-hogedrukgebied zou tegen die tijd ook een nieuwe uitloper kunnen vormen tot over onze omgeving. 

Voorlopig blijft het dus een week droog en de kans is groot dat het nog wel wat langer duurt. een nieuwe natte periode, zoals we achter de rug hebben, lijkt er voorlopig niet in te zitten.

Rijn bereikt morgen zijn hoogste stand, daarna lange tijd dalend

De natte periode die op donderdag 24 augustus begon heeft niet zo heel lang geduurd, maar heeft wel een opvallend zomergolfje opgeleverd. Het begon met buiig weer in het midden en zuiden van het stroomgebied, waar de meeste zijrivieren van de Rijn wat extra water door te verwerken kregen. Daarna volgden in het weekend enkele dagen met zware regenval in de Alpen en het zuidoosten van Duitsland, wat een hoogwatergolfje opleverde in Zwitserland, waarvan de hoogste stand nu bijna bij ons is aangekomen.

Afgelopen vrijdag trok er tenslotte nog een regenzone over het zuiden van Nederland en het aangrenzende deel van Duitsland, waar enkele Noord-Duitse zijrivieren nog wat extra water door ontvingen. Inmiddels is het overal al enkele dagen droog en dat blijft zo tot na het volgend weekend. Mogelijk dat er vanwege de warmte later in de week lokaal een bui ontstaat, maar de kans daarop is klein en het zal weinig extra water opleveren voor de Rijn.

Vorig weekend lage er een lagedrukgebied bij de Golf van Genua die langdurig warme vochtige lucht richting in noordoostelijke richting stuurde. De meeste regen viel tegen de zuidrand van de Alpen (nabij Milaan), waar soms meer dan 300 mm regen viel. Ook het oosten van Zwitserland kreeg veel regen te verwerken en daar viel tot ca 200 mm. Dit gebied watert deels via de Inn af op de Donau, maar hier ontspringt ook de Boven-Rijn en die steeg ook heel sterk. 

De regen reikte over het westen van Oostenrijk tot aan het zuiden van Duitsland en ook daar viel lokaal nog veel regen. Toen het lagedrukgebied verder naar het oosten trok, was er aan de noordkant van de Alpen nog even sprake een noordelijke luchtstroming, waardoor ook de nadere deelstroomgebieden van de Rijn (Aare en Reuss) nog flink wat water te verwerken kregen. Hier ging de regen boven de 2000 m al snel over in sneeuw, zodat de Alpentoppen al vroeg dit jaar getrakteerd werd op een sneeuwdekje. Vanwege het warme weer de komende dagen zal dat sneeuwdek ook weer snel verdwijnen.

Al het water tezamen leverde een hoogwatergolfje op in Zwitserland dat op dinsdag bij Basel een hoogste afvoer bereikte van ca 2.400 m³/s. Onderweg naar het noorden leverde de zijrivieren van de Rijn ook nog wat water aan, maar opvallend genoeg leverde dat geen verdere stijging op van de golf. De golf zakte zelfs langzaam wat in en kwam, ondanks de aanvoer vanuit de zijrivieren, met een afvoer van ca 2.100 m³/s aan bij Koblenz.

Dankzij de regen die vrijdag in het meest stroomafwaartse deel viel steeg de afvoer daarna toch nog een beetje en zal uiteindelijk iets boven de 2.300 m³/s bij Lobith aankomen. De afvoer is dan ca 1.000 m³/s hoger dan een week geleden. De waterstand zal, als de piek maandagochtend 4/9 passeert, rond de 9,4 m (NAP) uitkomen, dat is bijna 1,7 m hoger dan een week geleden. Voor deze tijd van het jaar is dat een bijzondere stijging. want in de meeste jaren daalt de afvoer in deze tijd van het jaar. 

Als de piek maandag voorbij is, gaan waterstand en afvoer weer snel dalen. Op woensdag verwacht ik dat de waterstand weer onder de 9 m zakt (afvoer weer onder de 2.000 m³/s) en op de 9e of 10e september weer onder de 8,5 m (1.600 m³/s). Daarna zal de daling iets langzamer gaan verlopen, maar zeer waarschijnlijk wordt ook de 8 m (afvoer 1.350 m³/s) nog wel bereikt voordat er opnieuw regen gaat komen. Dat gebeurt dan waarschijnlijk in de tweede helft van de week na het volgend weekend (rond 14 september).

Mogelijk komt vanaf 12/9 een einde aan de huidige droge periode en mocht het dan duidelijk natter gaan worden, dan kan vanaf de 15e de waterstand weer gaan stijgen. Dit is op dit moment echter nog niet met zekerheid te zeggen.

Maas daalt langzaam verder

In het stroomgebied van de Maas is de afgelopen week weinig regen gevallen en bij Maastricht is de afvoer langzaam verder gedaald, naar nu ca 75 m³/s. Dat is wat aan de lage kant voor deze tijd van het jaar. In Zuid Limburg viel afgelopen vrijdag overigens nog wel veel regen, maar dat water stroomde pas na Maastricht in de Maas. Verder stroomafwaarts bij Venlo is de afvoer daarom wel wat gestegen deze week, tot ca 150 m³/s. Dit extra water werd aangevoerd via de Geul, Geleenbeek en Roer. Het gebeurt niet zo vaak dat deze beken een zo groot deel van de Maasafvoer bepalen.

Sinds vrijdag is er geen regen meer gevallen en ook de komende week blijft het droog. De Maas zal daarom overal dalen en bij Maastricht richting de 50 m³/s gaan. Ook de eerste dagen na het volgend weekend is er voorlopig geen zicht op een enige stijging omdat het ook dan nog droog blijft. Pas vanaf half september zou het weer om kunnen slaan en is er weer kans op wat meer regen en misschien weer een stijging van de afvoer.

water inzicht

Een kleine, maar bijzondere hoogwatergolf uit Zwitserland

De Alpen zijn een belangrijke bron van water voor de Rijn. Op jaarbasis komt meer dan 50% van het water uit Zwitserland en in de zomermaanden loopt dat vaak op tot 80% of meer. Over het algemeen verloopt de aanvoer vanuit Zwitserland vrij gestaag en treden er zelden hoogwatergolven in op die tot aan Nederland weten te komen. Dat heeft te maken met het feit dat veel water in Zwitserland wordt opgeslagen voordat het verder doorstroomt en omdat  golven er ca. 6 dagen over doen voordat ze bij ons aankomen, waardoor ze onderweg flink inzakken. Beide fenomenen zal ik hieronder toelichten.

De extreme regenval in vooral het oosten van Zwitserland leverde een forse hoogwatergolf op in de Zwitserse Boven-Rijn en daar waar de Rijn de Bodensee in stroomt, nam de afvoer toe tot ruim 2.000 m³/s. Dat is een waarde die daar maar eens in de twee jaar optreedt. Niet alleen de Rijn, maar ook beken die vanuit Oostenrijk en Duitsland naar de Bodensee stromen hadden hoge afvoeren en zij voerden samen ook nog zo'n 1.000 m³/s aan. 

Samen kwam er dus ca 3.000 m³/s water aan in de Bodensee. Dit meer fungeert als een enorme buffer en een groot deel van het water wordt er daarom in opgeslagen. De figuur hieronder laat het peilverloop zien van het meetpunt Konstanz. De laatste dagen van augustus ging de stand ruim 80 cm omhoog en kwam daarmee voor het eerst sinds mei boven het langjarig gemiddelde uit (groene lijn). Bijna bereikte het peil de hoogste stand sinds 1981 (rode lijn) en dat terwijl 1,5 maand terug de stand nog bijna de laagste was sinds 1981 (zwarte lijn).

In totaal werd er met deze stijging van ruim 80 cm ca 450 miljoen m³ water opgeslagen in het meer en dat water stroomt de komende maanden weer langzaam weg. De Rijn profiteert hier van en tot en met oktober zal de afvoer hierdoor zo'n 200 later afnemend naar 100 m³/s hoger zijn dan als het meerpeil niet was gestegen.

Een stijging van meer dan 80 cm in ongeveer een week tijd gebeurt niet vaak in de Bodensee. In totaal zijn er in de afgelopen eeuw 11 jaren geweest dat dit is gebeurd (zie tabel), waarbij dit jaar de op 5 na grootste stijging kende. De 4 grootste stijgingen zijn opgetreden in het voorseizoen als er naast veel regen ook nog veel smeltwater van sneeuw beschikbaar is. 

Naast deze jaren met smeltende sneeuw zijn er 5 jaren dat alleen de regen voor de stijging zorgde, waaronder dus dit jaar. Verder valt op dat er in de ranglijst 5 jaren staan van na het jaar 2000 en dat er weinig jaren in staan van heel lang geleden. Door klimaatverandering neemt de kans op extreme regen toe en dit zou een goede verklaring kunnen zijn dat er meer recente jaren tussen staan. Dat wil overigens niet zeggen dat dergelijke regen-events vroeger niet voorkwamen. 1927 staat er ook tussen, bijna 100 jaar geleden, met een vergelijkbare stijging als dit jaar.

De buffering van de Bodensee zorgt ervoor dat de golf na het meer een stuk lager werd. Er stroomde op het maximum bijna 3.000 m³/s in, maar slechts 600 m³/s uit bij Konstanz. Daardoor bleef de hoogwatergolf die naar Nederland stroomde dus alleen al vanwege de Bodensee bijna 2.500 m³/s lager. Behalve de Bodensee zijn er nog een aantal grote meren in Zwitserland die water hebben vastgehouden, waardoor dit verlagende effect nog groter is.  Uiteindelijk steeg de afvoer bij Basel tot ca 2.400 m³/s en zonder de meren zou dat waarschijnlijk tussen de 5.500 en 6.000 m³/s zijn geweest.

Als we de golf bekijken zoals die uiteindelijk benedenstrooms bij Nederland is aangekomen, dan valt op dat deze flink lager is geworden en een andere vorm heeft gekregen.  In de figuur hieronder zal ik dat verder toelichten. De blauwe lijn in deze figuur is het afvoerverloop in Duisburg (op ongeveer 100 km voor Lobith), zoals de golf daar vandaag passeerde. De afvoer begint daar op 29/8 licht te stijgen vanwege neerslag die de dagen daarvoor in Midden Duitsland was gevallen. 

Vanaf 31/8 komt ongeveer het eerste water aan van de golf die vanuit Zwitserland en gaat de afvoer langzaam sneller stijgen. Op dat moment heb ik de golf zoals deze in Basel is gepasseerd bovenop de afvoer van Duisburg ingetekend. Bij Basel steeg de afvoer met bijna 1.400 m³/s. Als al het water uit deze golf even snel was gestroomd, dan zou de piek bij Duisburg verder ongeveer de rode lijn zijn gevolgd en zou de piek bij Duisburg opgelopen zijn tot bijna 3.000 m³/s. Maar onderweg vertraagt een deel van het water, waardoor de piek uitvlakt en naar benedenstrooms veel minder hoog wordt. 

Uiteindelijk kwam de piek bij Duisburg uit op ca 2.350 m³/s en is de afvoer daar dus maar ongeveer 1.000 m³/s gestegen; veel minder dan aanvankelijk in Zuid Duitsland. Bij het maken van een verwachting voor de waterstanden kunnen de afvoeren van de verschillende zijrivieren daarom niet zomaar bij elkaar opgeteld worden. Er is altijd een deel van het water dat trager loopt, waardoor de piek minder hoog zal worden. Om het nog wat ingewikkelder te maken is dit effect ook niet altijd even groot; hoe steiler het verloop van de beginnende golf, hoe groter de afvlakking. In dit geval liep de golf in Basel erg steil op en was de afvlakking daarom relatief groot. 

 

 

 

 

 

 

De regen in Zwitserland is bijna achter de rug en vooral bovenstrooms van de grote Zwitserse meren is extreem veel (20 tot 30 cm) regen gevallen. Nu de regen is gestopt heeft de piek zich gevormd en deze passeert nu Bazel, bij een afvoer 2.450 m3/s. Omdat zijrivieren in Duitsland weinig aanvoeren en de golf onderweg afvlakt zal afvoer bij Lobith ook ongeveer zo hoog worden. De piek bij aankomst in Nederland verwacht ik op 4/9, bij verwachte stand van ca 9,6 m; 1,5 m hoger dan deze week.

Erg spannend is dit niet, want uiterwaarden ed overwstromen pas boven de 11,5 m. Het is vooral bijzonder dat de afvoer in augustus plotseling zo veel stijgt, want gewoonlijk daalt de afvoer in deze maand vooral.