In de stroomgebieden van Rijn en Maas blijft het voorlopig droog

Terwijl veel rivieren die in Centraal-Europa ontspringen recordstanden te wachten staan, is er voor de Rijn en Maas niets bijzonders aan de hand. De Rijn krijgt nog wel een beetje water mee van de enorme regenval in Oostenrijk, maar de Maas ligt daar ver buiten. Er wacht ons een vrijwel droge week en de Maas zal de hele week dalen, de Rijn krijgt eerst nog het water uit Oostenrijk te verwerken, maar veel merken we daar niet van en op termijn volgt ook een verdere daling. In het waterbericht leest u de details.

In de rubriek water inzicht een eerste analyse van de apocalyptische situatie die zich op dit moment in Oostenrijk en de omringende landen afspeelt.

Water van de week

Eindelijk dit jaar een hogedrukgebied dat het weer in onze omgeving langer dan een paar dagen gaat bepalen.

Terwijl boven centraal Europa een lagedrukgebied voor enorme problemen zorgt, komt het westen en noorden van Europa de komende dagen onder invloed van een hogedrukgebied te liggen. Morgen, maandag, kan er in onze omgeving nog een beetje regen vallen, maar daarna gaat de luchtdruk flink stijgen en wordt het voor langere tijd droog.

Het hogedrukgebied trekt de komende dagen over Nederland naar Scandinavië, waardoor de wind naar het oosten ruimt en het ook flink warmer wordt. Dit hogedrukgebied bepaalt het weer bij ons en In de stroomgebieden tot en met het komend weekend. Ook het lagedrukgebied dat nu de regen veroorzaakt in Oostenrijk en omgeving zal vanaf morgen naar het oosten gaan trekken, zodat het eindelijk droog kan worden in het getroffen gebied.

Rond het komend weekend verschijnt er een nieuw lagedrukgebied ten westen van Portugal, dat mogelijk naar onze omgeving trekt En in het begin van de week na dat weekend (rond 23/9) voor regen kan gaan zorgen In de stroomgebieden. Hoeveel er dan valt, is nu nog niet te zeggen, want het is nog onzeker of het lagedrukgebied wel gaat ontstaan en welke koers het zou kunnen gaan volgen.

Voorlopig kunnen we ons opmaken voor een vrijwel droge week en hoeven pas na het volgend weekend voor het eerst weer op enige neerslag rekenen.

Rijn stijgt tot ca 8,7 m (NAP), daarna langzaam dalend

De week begon in het stroomgebied van de Rijn met een klein lagedrukgebied dat over Nederland naar Duitsland trok en vervolgens verder in zuidelijke richting. Het zorgde voor flinke regenval in Nederland en later in Midden Duitsland en wat vooral opviel was de overgang naar de veel koelere lucht die aan de achterkant van het lagedrukgebied naar het zuiden kon stromen. Het zou uiteindelijk deze koude lucht zijn die er mede de oorzaak van was dat er boven Italië later in de week een lagedrukgebied zou ontstaan dat daar nu voor zoveel regen zorgt.

De Rijn die al licht was gestegen zette in de afgelopen week zijn stijging voort en is nu bijna bij 8,5 m (NAP) uitgekomen en de afvoer bedraagt nu ca 1.650 m³/s, wat ongeveer normaal is voor deze tijd van het jaar. Er is nog een klein beetje extra water onderweg vanuit Midden- en Zuid Duitsland en daarom kan de Rijn t/m dinsdag nog wat verder stijgen tot ca 8,7 m (NAP en daarbij een afvoer van ca 1.750 m³/s. 

Ondertussen is vanuit Zwitserland al wat extra water onderweg dat daar aan het begin van de enorme Centraal-Europese regenperiode is gevallen. Dit arriveert op woensdag bij Lobith, maar zorgt niet voor een verdere stijging, omdat de andere zijrivieren van de Rijn in Duitsland ondertussen zijn gaan dalen. Dat heft elkaar ongeveer op en daarom blijft de stand na dinsdag eerst nog even schommelen rond de 8,6 m (NAP). Als dit water voorbij is daalt de stand op vrijdag naar 8,5 en op zaterdag naar 8,3 m.

Morgen, maandag, valt er opnieuw regen in Zwitserland en dat zorgt daarna in de Boven-Rijn opnieuw voor een klein piekje, maar het is niet te vergelijken met wat er in de Donau gebeurt. Onderweg naar het noorden blijft er van dit extra water weinig meer over, want ondertussen zijn alle zijrivieren nog wat sneller gaan dalen.  Als het op zaterdag aankomt bij Lobith zorgt het hooguit voor een vertraging in de daling en de stand blijft in het weekend daarom nog even schommelen rond de 8,25 m (NAP).

Na het volgend weekend zet de daling dan weer wat sneller door en waarschijnlijk komt rond 24 of 25/9 ook de 8 m (NAP) bij Lobith weer in zicht. Of de daling daarna nog verder doorzet hangt af van de mogelijke neerslag die na het komend weekend wordt verwacht. Tot nu toe kwamen dergelijke verwachtingen trouwens vrij goed uit ,dus is de kans groot dat er geen heel lange verdere daling gaat volgen, maar dat de stand in de laatste week van september weer wat zal gaan stijgen. Volgende week is daar meer over te zeggen.

Maas zakt deze week weer onder de 100 m³/s

De buiigheid aan het begin van de week leverde de Maas voldoende water op voor een afvoer tussen de 150 en 200 m³/s, maar toen het vanuit dinsdag grotendeels droog bleef ging de afvoer weer omlaag. Inmiddels is het een paar dagen droog en is de afvoer al weer tot bij ca 125 m³/s gezakt.

De komende week blijft het zo goed als droog en de Maas zal daarom de hele week verder dalen. Omdat de verdamping in deze tijd van het jaar niet zo heel erg groot meer is, is de daalsnelheid in september ook niet zo groot meer. In de loop van de week verwacht ik dat de afvoer onder de 100 m³/s zakt en rond het volgend weekend tot ca 75 m³/s zal zijn gezakt.

Na het volgend weekend ziet het er naar uit dat er weer regen kan gaan vallen als een lagedrukgebied over Frankrijk dichterbij komt. Dit is nu echter nog erg onzeker dus moeten we tot volgende week afwachten voor we daar meer zekerheid over hebben.

Water inzicht

Zolang als er neerslagmetingen zijn, viel er nog nooit zoveel regen in Centraal Europa. 

Vorig weekend al tekende zich in de weermodellen boven een uitzonderlijke weersituatie af. De combinatie van de instroom van koele lucht vanuit de poolstreken tot over Centraal-Europa en een lagedrukgebied boven Noord-Italië dat tegelijkertijd warme vochtige lucht vanuit de Middellandse Zee naar het noorden zou voeren, was het recept voor een heel bijzondere weersituatie. Al snel werd duidelijk dat vooral Oostenrijk en Tsjechië in het epicentrum zouden komen te liggen waar de beide luchtsoorten elkaar zouden tegenkomen.

In het begin van de week gaven de weermodellen al aan dat het 3 tot 4 dagen zou kunnen blijven regenen en dat de mogelijk tot 400 mm neerslag zou gaan vallen. Het is indrukwekkend hoe goed de weermodellen dit toen al In de gaten hadden. Nu wil dat nog niet alles zeggen want soms verandert een prognose ook nog wel eens gedurende de dagen die volgen maar in dit geval werd al snel duidelijk dat het wel eens zou kunnen gaan kloppen.

Dat is af te leiden uit het feit dat de prognose vanaf maandag dag na dag ongeveer hetzelfde bleef en dat vanaf 72 en 48 uur van tevoren ook de meer fijnmazige modellen dezelfde verwachting af gingen geven. We zien nu al beelden van ondergelopen steden en dorpen en bruggen die wegspoelen, maar de totale omvang van de catastrofe is nog niet duidelijk. Want tot en met maandag wordt nog meer regen verwacht en uiteindelijk zijn er plaatsen maar tot 500 of 600 mm regen kan vallen.

Ter vergelijking bij de grote neerslag event van juli 2021 die Limburg zo zwaar trof viel er 150 in Nederland en 200 mm in de Ardennen. Ook al valt er nu in Oostenrijk veel meer regen dan eerder in België en Duitsland, de weersituatie van 2021 en die van dit jaar lijken veel op elkaar. Er is sprake van een klein lagedrukgebied dat ongeveer op dezelfde plek blijft liggen en al die tijd een luchtstroming in gang zet waarbij warme vochtige lucht vanaf een nabijgelegen zee naar het betreffende gebied wordt getransporteerd.

In 2021 was het lagedrukgebied afkomstig van de Golf van Biskaje en het bewoog toen uiterst langzaam over Frankrijk naar Duitsland en voerde oa vanaf de toen erg warme Oostzee vochtige en warme lucht tegen de noordkant aan van de Ardennen, de Eifel en het Sauerland. Het regende daar ongeveer 30 uur met een intensiteit die varieerde van zo'n 5 tot 10 mm per uur.

Het lagedrukgebied dat nu de regenbom boven centraal Europa veroorzaakt, is ontstaan boven de Middellandse Zee en daarna heel langzaam ten zuiden van Oostenrijk langs richting Hongarije getrokken. Al dagenlang voert het warme lucht vanuit het zuiden aan naar Centraal-Europa. Daar stuit deze lucht op de koele lucht vanuit het noorden en op het grensvlak gaat het vervolgens langdurig regenen. Ook nu is de intensiteit veelal niet hoger dan zo’n 10 mm per uur, maar het regent er wel veel langer dan in 2021 in de Ardennen. Daarbij moet de lucht ook nog tegen gebergten opstijgen, waardoor er nog meer regen uit kan vallen.

Het is eigenlijk geen verrassing dat deze neerslagevent dit jaar plaats vindt. De zomer rondom de Middellandse Zee was erg heet en de zeewatertemperatuur is er hoger opgelopen dan ooit eerder gemeten. Het was wachten op een lagedrukgebied zoals het huidige om de warme vochtige lucht in beweging te brengen. Dergelijke lagedrukgebieden zijn niet bijzonder in het najaar en In Italië zijn ze er altijd al op beducht; want deze weersystemen veroorzaken daar vaker wateroverlast.

Wat de situatie nu bijzonder maakt is dat het lagedrukgebied zo langzaam beweegt en dat is het gevolg van de luchtstroming hogerop In de atmosfeer die op dit moment erg traag is. Gewoonlijk is de stroming op grotere hoogte sneller en dergelijke lagedrukgebieden worden daar dan in meegevoerd, zodat ze niet al te lang op dezelfde plek blijven liggen. De tragere luchtstroming op grote hoogte is mogelijk ook een effect van klimaatverandering.

Deze zwakkere luchtstroming in de zomer zorgt nu voor een opstapeling van effecten waarbij lagedrukgebieden langer op dezelfde plek blijven liggen en met het extra vocht dat vanuit de warmere zeeën aan de lucht is toegevoegd, veel meer regen brengen dan in het verleden. De weerkaart hieronder laat de luchtdrukverdeling zien van twee dagen geleden toen Boris, zoals het lagedrukgebied wordt genoemd, boven de Adriatische Zee lag.

Een van de kenmerken van deze lagedrukgebieden is dat ze niet echt opvallen op de weerkaart, want de luchtdruk in de kern bedraagt vaak niet minder dan 1010 hPa. Terwijl de bij ons in de winter bekende lagedrukgebieden zoals die over de Atlantische Oceaan trekken veel verder uit kunnen diepen met een luchtdruk die soms terugloopt tot 950 hPa. Maar ook al zijn de kleine lagedrukgebieden niet zo diep, ze zijn sterk genoeg om in luchtstroming in gang te zetten die dagenlang voort kan duren.

In de volgende figuur heb ik de kaarten met neerslaghoeveelheden van de weerstations in Centraal-Europa afgebeeld vanaf 12 september. Ze geven steeds de hoeveelheid aan van de voorgaande 12 uur. Het kaartje linksboven geeft de omtrek van het gebied aan dat is afgebeeld. Het is goed te zien dat de neerslag zich vooral concentreert boven Oostenrijk en Tsjechië en het zuiden van Polen. Misschien valt het op dat er in Hongarije geen neerslag is gevallen maar dit land geeft helaas geen data door die voor deze neerslagkaarten kunnen worden gebruikt, maar ook daar is vooral in het westen veel regen gevallen.

In volgende figuur heb ik de gebieden maar gedurende 12 uur meer dan 10 mm neerslag viel over elkaar heen gelegd. De lichtblauwe zone is het gebied waar het tot 12 uur heeft geregend en vervolgens loopt het op tot het centrale deel van Oostenrijk waar het vanaf 12 september tot zondagochtend al meer dan 72 uur heeft geregend. Dit zegt weinig over de hoeveelheden die in totaal zijn gevallen, maar kaarten met de neerslagtotalen voor het hele gebied heb ik nog niet kunnen vinden. Inmiddels is er wel bekend dat in delen van Oostenrijk en Tsjechië die binnen het paarse gebied vallen lokaal al meer dan 400 mm is gevallen.

Het is op dit moment nog steeds niet droog en voor de komende 24 tot 36 uur wordt nogmaals 50 tot misschien wel 100 mm regen verwacht. De kaart hieronder is de neerslagverwachting voor zondag en maandag in het gebied en we zien dat het al zo zwaar getroffen gebied in Oostenrijk en Tsjechië nogmaals een flinke hoeveelheid regen kan verwachten. Pas vanaf dinsdag wordt het hier droog.

Uit het hele gebied komen al berichten van beken en rivieren die buiten hun oevers zijn getreden en de verwachting is dat er uitzonderlijk veel schade zal zijn aan huizen en infrastructuur. Het is vooral spannend wat er met de vele stuwmeren gaat gebeuren die er in deze regio liggen, want die zijn zelden berekend op zo grote hoeveelheden water. Het is dan ook niet uit te sluiten dat wat er nog gaat vallen te veel zal zijn en dat nog meer dammen het begeeft.

De grootste overlast vinden we nu nog in de kleinere deelstroomgebieden die het water vanuit de gebergten naar de grote rivieren voeren. Vergelijk het met de Vesdre in België en de Ahr in Duitsland in 2021, waar toen op uitgebreide schaal enorme, soms verwoestende overstromingen waren. Dit water verzamelt zich de komende dagen in de grote rivieren die vanuit dit gebied naar het noorden en oosten stromen.

In de volgende kaart heb ik het neerslaggebied afgebeeld op de stroomgebieden die centraal Europa afwateren. Aan de noordkant zijn dat de Elbe, Oder en Wisła, die het water naar de Noordzee- en Oostzee voeren en in het zuiden de Donau die vanuit Duitsland, Oostenrijk en Hongarije naar de Zwarte Zee stroomt. Ook de Rijn pikt helemaal aan de linkerkant van het stroomgebied een paar m³/s mee, maar die hoeveelheden zijn niet te vergelijken met wat de Donau en de Elbe te verwerken krijgen.

Het is nu nog niet duidelijk tot hoe hoog de Elbe en de Donau zullen stijgen. Het regengebied beslaat namelijk maar een deel van de stroomgebieden van deze rivieren en in de rest van het stroomgebied is veelal maar heel weinig regen gevallen. Het ziet er nu naar uit dat in Dresden, waar de Elbe doorheen stroomt, de recordstanden van augustus 2002 niet wordt geëvenaard. De weersituatie toen leek veel op die van nu, met ook een traag trekkend lagedrukgebied. Toen werd echter een groter deel van het stroomgebied geraakt door de regenval.

De Donau nabij Wenen heeft vanavond de op een na hoogste afvoer bereikt sinds het begin van de metingen. Om de hoogste afvoer ooit gemeten (juni 2013) te bereiken, moet er nog ca 10% extra water bij komen. Met de regen die nog in aantocht is, is het niet onwaarschijnlijk dat dit niveau bereikt wordt. Vooral ook omdat het vanaf nu weer warmer wordt en de sneeuw die de afgelopen dagen boven ca 1.200 m is gevallen tegelijk met de regen gaat smelten. Het wordt nog erg spannend de komende 1 tot 2 dagen in het rampgebied.