Hoogwaterbericht 28 december
Vanmorgen vroeg passeerde bij Lobith de piek In de hoogwatergolf. De waterstand steeg tot iets boven de 14,5 m (NAP). De komende dagen zet een snelle daling in tot 12,5 m of nog wat lager. Over een week wel weer kans op ee stijging. Maar was al niet zo hoog en daalt nog wat verder om begin 2024 waarschijnlijk weer te gaan stijgen. De IJssel is ook al gaan dalen.
Deze keer ook een een Water Inzicht, met een toelichting op hoe de waterveiligheid vergroot is in de afgelopen 25 jaar.
De Rijn
Vanmorgen vroeg passeerde bij Lobith de piek in de hoogwatergolf. De waterstand steeg tot iets boven de 14,5 m (NAP) en de afvoer kwam tot ruim 7500 m³ per seconde. Daarmee eindigde deze hoogwatergolf op de 37e plaats van alle golven die sinds 1900 bij Lobith zijn gepasseerd. Het betekent dat dit een golf is die ongeveer eens in de 3 jaar optreedt. De afvoer was ongeveer net zo hoog als bij de recente pieken in januari 2018 en februari 2021.
De Rijn houdt zich dus netjes aan de frequentie van eens in de 3 jaar, maar dat is toeval dat het nu net zo goed uitkomt. In de IJssel is de hoogwatergolf relatief nog wat hoger uitgekomen. Zo kwam de waterstand In Zutphen en Deventer zo'n 35 tot 40 cm hoger uit dan bij de hoogwatergolven van 2018 en 2021. Daarmee was het daar de hoogste golf sinds januari 2011. Ik ken de statistiek van Deventer niet precies, maar ik schat in dat het daar nu om een golf ging die gemiddeld eens in de 5 tot 7 jaar optreedt.
Het zal u misschien verbazen dat er zoveel aandacht was voor de situatie in Deventer; want hoe is het mogelijk dat iets dat eens in de 5 tot 7 jaar optreedt tot problemen kan leiden langs onze grote rivieren die in feite een veel hoger beschermingsniveau hebben. Ik kom daar In de tweede deel van mijn bericht nog even op terug.
Het is al een paar dagen droog in het stroomgebied en de waterstanden van de Rijn en zijrivieren zijn in Duitsland inmiddels sterk aan het dalen. Deze daling zet zich ook vandaag bij Lobith in en ik verwacht dat morgen op 29 december de 14 m (NAP) alweer wordt onderschreden, op 30 december volgt dan de 13,5 m en in de loop van 31 december waarschijnlijk al de 13 m. De Rijn zakt dus vrij snel en deze daling zet zich ook in het begin van 2024 nog voort maar dan iets langzamer. Rond 3 januari verwacht ik dat de stand weer onder de 12,5 m zakt.
Tegen die tijd zal er ook al wel weer neerslag gevallen zijn in het stroomgebied, want voorlopig breekt geen langere droge periode aan. De eerste regen valt op 29 december maar in een vrij klein deel van het stroomgebied en dat heeft weinig invloed op de afvoeren de dagen daarna. Op 30 en 31 december blijft de neerslag beperkt, maar vanaf 1 januari bereikt een actievere regenzone het stroomgebied en tot en met 3 januari kan er dan vrij veel regen vallen.
Als dit uitkomt dan zorgt dit extra water vanaf 3 januari weer voor een stijging van de Rijn. Op grond van de huidige neerslagverwachting is een stijging mogelijk tot ongeveer 13 m (NAP). Uiteraard is deze verwachting nog niet zeker, maar het lijkt al wel duidelijk dat het zeker niet langere tijd droog gaat worden, dus moeten we ook begin januari rekening blijven houden met verhoogde waterstanden. Een sterke stijging naar in grotere hoogwatergolf lijkt er echter niet in te zitten.
De IJssel
Bij Zutphen en Deventer is de hoogste waterstand inmiddels ook al bereikt. Dat is opvallend want normaal doet het water er vanaf Lobith ruim een dag over voordat het bij Deventer is. Maar omdat de bijdragen vanuit de zijbeken op dit moment sterk afneemt, heft dat precies de stijging op die de Rijn nog oplevert en zo kon het gebeuren dat de hoogste waterstand daar toch vandaag al gepasseerd is.
Verder stroomafwaarts In de IJssel bij kampen, doet zich nog een ander fenomeen voor. De waterstand is hier opvallend hoog. In vergelijking met de andere hoogwater golven van 2018 en 2021 is de stand namelijk 80 cm hoger terwijl de Rijnafvoer hetzelfde was. Dit heeft niet alleen te maken met het vele water dat de zijbeken van de IJssel aanvoeren, maar vooral met de waterstand op het IJsselmeer.
Door het stormachtige weer van de afgelopen dagen was het niet mogelijk om al het water af te voeren dat het IJsselmeer bereikt via de rivieren, maar ook vanuit de vele polders in Noord Holland en Friesland die het water op het meer uit slaan. Het IJsselmeer fungeert nu als een enorme buffer, waar zolang er meer water instroomt dan eruit kan stromen, het peil langzaam van stijgt.
Bij de monding van de IJssel speelt nog mee dat door de westenwind het IJsselmeerwater ook nog wordt opgestuwd, zodat het IJsselwater moeilijk naar buiten kan stromen. Dit samen zorgt er dus voor dat de waterstand bij Kampen relatief veel hoger is dan gewoonlijk bij deze hoeveelheid rivierwater. De komende dagen blijft de wind op de Waddenzee stevig doorwaaien en zal het lastig blijven om water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee te spuien. Een voordeel is wel dat de wind naar het zuidwesten draait en niet langer westelijk tot noordwestelijk is.
De Maas
Het stroomgebied van de Maas ontving de afgelopen weken relatief veel minder neerslag dan het stroomgebied van de Rijn en hier kwam geen hoogwatergolf tot stand. De afvoer steeg tot ongeveer 1100 m³/s, maar dat is een waarde die ieder jaar zo'n 7 à 8 dagen wordt bereikt. Inmiddels is het ook in het stroomgebied van de Maas al een paar dagen droog en de afvoer is daarom gedaald tot ongeveer 750 m³/s.
Vandaag daalt de afvoer nog wat verder, maar morgen wordt wel weer wat regen verwacht in de Ardennen en daardoor kan de afvoer op 30 december weer iets stijgen, maar met de 1000 m³/s zal niet bereikt worden. 30 en 31 december brengen weinig neerslag zodat de afvoer weer wat kan dalen tot ongeveer 750 m³/s op 1 januari.
Vanaf 1 januari volgen dan een drietal natte dagen met vooral op 2 januari kans op vrij veel neerslag en dat zal, als dat uitkomt, zorgen voor een stijging die waarschijnlijk tot boven de 1000 m³/s zal uitkomen. Op grond van de huidige neerslagverwachting ga ik uit van een afvoer die van 4 tot en met 6 januari tot 1200 m³/s op kan lopen. Maar ook dit is nu nog niet met zekerheid te zeggen want de neerslagverwachtingen wisselen nog van dag tot dag en pas over een paar dagen weten we hier meer over.
water inzicht
Hoe de waterveiligheid werd vergroot in de laatste decennia
Soms benaderen mensen mij die in het rivierengebied wonen en toch wel angst hebben als er weer hoogwater op komst is. Vaak hebben ze de hoogwaters van 1993 en 95 meegemaakt en de evacuatie die toen plaats heeft gevonden heeft veel mensen toch wel schrik aangejaagd. Het is daarom goed te begrijpen dat als de waterstanden weer gaan stijgen ze zich afvragen of het misschien weer mis gaat.
Beelden op de televisie van Deventer waar zandzakken geplaatst moeten worden en waar angstvallig de stijging wordt bijgehouden, helpen dan niet om om een gevoel te krijgen dat het allemaal wel goed zit met het waterbeheer in Nederland. Ik wil proberen om het huidige hoogwater even in perspectief te zetten en ik hoop dat het de vele bewoners van het rivierengebied wat gerust kan stellen.
De situatie die we nu meemaken is namelijk wel heel anders dan in 1993 en 1995. Zo was de waterstand in 1995 tijdens het passeren van de piek nog ongeveer 2 m hoger dan bij het afgelopen hoogwater en de afvoer bedroeg toen ongeveer 12.000 m³/s. Er passeerde toen dus nog 60% meer water door de Rijn. In de plaatsen langs de IJssel die nu met hoogwater te maken hadden waren de waterstanden in 1995 ook ongeveer 1 m hoger dan nu.
Behalve dat de waterstanden en afvoeren nu beduidend lager zijn dan in 1993 en 1995 is er ondertussen ook wel het een en ander veranderd in het rivierengebied en de waterveiligheid is een stuk groter geworden dankzij allerlei maatregelen die zijn genomen.
Wat maar weinig mensen weten is dat in 1995 de grote problemen niet alleen ontstonden omdat de Rijn veel water afvoerde, maar meer nog omdat heel veel dijken toen niet aan de norm voldeden die voor deze waterveiligheid gold. De officiële norm was dat de waterkeringen een Rijnafvoer van 15.000 m³/s moesten kunnen keren, maar het ging in 1995 al bijna mis terwijl de afvoer toen 'maar' tot 12000 m³/s opliep.
Bijna 800 km winterdijk in het stroomgebied van de Rijn voldeed in 1995 niet aan de norm waardoor het op een aantal plaatsen dreigde mis te gaan en evacuaties noodzakelijk waren. Na 1995 zijn de dijken overal snel op orde gebracht zodat ze een afvoer van 15000 m³/s wel goed aan kunnen, dus dat maakt de situatie nu al veel veiliger dan in 1995. Dit versterkingsprogramma heette het Deltaplan Grote Rivieren en heeft in een aantal jaren alle dijken in Nederland versterkt en verhoogd soms wel met 1 tot 1,5 m.
Daarna is tussen 2007 en 2015 het project Ruimte voor de Rivier uitgevoerd, waarmee de rivieren door de aanleg van nevengeulen en lokaal dijkterugleggingen bijna 10% meer ruimte hebben gekregen. Daardoor past er nu 16000 m³/s in het winterbed en dat is nu de norm tot aan voor de afvoer tot waar de waterveiligheid in het rivierengebied op orde is. Dit is de hoeveelheid water die in de Rijn ongeveer eens in de 1250 jaar voor zou moeten komen.
Het hoogwater dat nu door de Rijn stroomt, heeft een afvoer van 7.500 m³/s en bedraagt dus minder dan 50% van de hoeveelheid waar ons waterveiligheidsysteem op berekend is. De herhalingstijd van dit hoogwater is met eens in de 3 jaar ook een stuk hoger.
De IJssel moet van de 16.000 m³/s waar het Rijnsysteem op gebaseerd is ongeveer 2400 m³/s veilig af kunnen voeren naar het IJsselmeer. Bij het hoogwater dat nu passeert gaat het ook daar om ongeveer de helft van deze hoeveelheid. Het percentage is iets hoger dan bij Lobith vanwege het extra water dat deze Rijntak te verwerken kreeg uit Gelderland en Overijssel. Maar ondanks dat water blijft de hoeveelheid ruim onder het niveau tot waarop de waterveiligheid is gebaseerd.
Waarom ging het dan toch bijna mis in Deventer zult u zich misschien afvragen? Allereerst is het belangrijk om te weten dat er niets mis ging, wat we op televisie zagen is namelijk de bedoeling. Dat heeft ermee te maken dat in Deventer de kade die nu overstroomt formeel niet de waterkering is. De hoogwaterbescherming zelf ligt wat verder naar achteren en de eerste huizenrij op de kade is als het ware de waterkering. En deze waterkering voldoet gewoon aan de norm dat er 16.000 m³/s door het door de Rijntakken moet kunnen stromen, waarvan ongeveer 2400 via de IJssel.
Het is indertijd een keuze geweest, toen de dijken werden versterkt, om niet bovenop de kade een hogere dijk aan te leggen en daarmee de waterveiligheid te garanderen, maar om de waterkering te verwerken in de eerste rij huizen op de kade. De consequentie daarvan is dan wel dat zo ongeveer eens in de 5 jaar het water tot op de kade komt en de huizenrij zal bereiken. Dat laatste probeert men nu met zandzakken te voorkomen maar eigenlijk probeert men daarmee om het water weg te houden van de waterkering. Dat zou niet nodig hoeven, want de waterveiligheid zal ook zonder de zandzakken nooit in het geding komen.
Tenslotte nog een laatste aspect wat veranderd is sinds 1993 en 1995 en dat is dat de weersverwachtingen in de tussentijd flink zijn verbeterd. We zien nu langdurige periodes met veel regen vaak al meer dan een week van tevoren aankomen. We weten dan nog niet precies of er op een dag 20, 30 of misschien 40 mm valt, maar de grootschalige weerpatronen hebben over het algemeen goed In de gaten.
Bij de Rijn komt daar nog bij dat het water er zo'n 3 tot 5 dagen over doet voordat het Lobith bereikt en dat betekent dat we tot zo'n 10 à 14 dagen vooruit al een aardige indruk hebben waar het naartoe gaat met de waterstanden en of mogelijk extreme situaties aanstaande zijn.
Ik zal niet zeggen ga maar rustig slapen, het komt allemaal wel goed, want in het waterrijk land als Nederland moet je natuurlijk altijd een beetje op je hoede blijven maar in vergelijking met zo'n 30 jaar geleden is de situatie wel ten gunstige gekeerd. De dijken zijn versterkt tot aan de norm, de norm is verhoogd en de voorspelbaarheid van weer en water zijn flink verbeterd in vergelijking met die tijd.
Nu de hoogwatergolf voorbij is, is dit voorlopig even het laatste extra bericht. Komende zondag weer het reguliere wekelijkse bericht.