Lange (vrijwel) droge periode op komst
Nadat augustus in de stroomgebieden van de Rijn en Maas aardig wat regen heeft gebracht ziet het er naar uit dat september droger gaat verlopen. Dit weekend valt er nog veel regen in Zwitserland, maar daarna zou het overal wel eens een dag of 10 vrijwel droog kunnen blijven. De afvoer van de Rijn zal eerst nog wat stijgen en daarna langere tijd gaan dalen, die van de Maas blijft (zeer) laag. Na de weer- en waterverwachting in dit bericht een terugblik op de zomerse neerslag in de stroomgebieden.
Hoge drukgebied bepaalt het weer in de stroomgebieden van Rijn en Maas
De afgelopen week trokken er enkele lage drukgebieden over het noorden van Europa naar het oosten. Boven Midden Europa was de luchtdruk hoog. Neerslaggebieden wisten enkele malen door te dringen tot Nederland en gisteren trok een regenzone met buiig weer ook verder naar het zuidoosten door; het continent op. Deze zone ligt nu nog boven de Alpen en brengt vooral in het oosten van Zwitserland en Oostenrijk vandaag en morgen nog een flinke som regen. Boven de 2000 m valt er nu trouwens sneeuw, maar dat zal later in de week weer grotendeels smelten.
De komende dagen breidt het hoge drukgebied zich vanuit het zuiden weer uit naar het noorden, tot in onze omgeving. Alleen woensdag kan er nog een regengebiedje tot Nederland doordringen, maar veel neerslag wordt daar niet uit verwacht. Daarna nestelt het hoge drukgebied zich waarschijnlijk boven onze omgeving en is de kans groot dat het een week tot misschien wel langer droog blijft. De regenzone van woensdag zal niet verder doordringen tot in de stroomgebieden van Rijn en Maas en daar wordt het dan na vandaag al voor langere tijd droog.
Rijn daalt eerst wat, later in de week licht stijgend, daarna weer dalend
De afgelopen week is de Rijn bij Lobith gedaald met zo'n 5 cm per dag tot iets onder de 8 meter. De afvoer daalde met zo'n 30 tot 40 m3 per dag en is nu onder de 1300 m3/s uitgekomen. De komende dagen daalt de stand nog iets langzamer verder tot ongeveer 7,65 m +NAP op donderdag; de afvoer bedraagt dan ongeveer 1200 m3/s. Daarna arriveert het water van de neerslag die gisteren en vandaag in Zuid Duitsland en Zwitserland is gevallen en zal de afvoer weer wat stijgen naar ca 1375 m3/s in het komend weekend. De waterstand komt bij Lobith dan weer even net boven de 8 meter uit.
De stijging duurt maar kort en na het weekend gaat de waterstand weer dalen. Op woensdag of donderdag in die week verwacht ik dat de afvoer dan alweer onder de 1200 m3/s zal zijn uitgekomen en de kans is groot dat de daling daarna door zal zetten tot 1100 m3/s of nog wat lager. Dit is ruim onder de gemiddelde hoeveelheid die de Rijn medio september afvoert; die bedraagt ca 1700 m3/s. Dankzij de grote voorraad die in augustus in de Zwitserse meren is opgeslagen (en vandaag komt daar nog wat bij) zal de afvoer niet zover zakken als vorig jaar. Toen daalde de afvoer in oktober enkele weken tot onder de 800 m3/s.
Maas blijft erg laag
De Maas profiteerde de afgelopen dagen nauwelijks van de regengebieden die over NW Europa trokken en de afvoer bleef de hele week erg laag. Bij Maastricht daalde de afvoer zelfs tot tussen de 20 en 25 m3/s. Dat is zeer laag en vergelijkbaar met de laagste afvoeren van vorig jaar.
Bij Maastricht beginnen twee kanalen (Zuid Willemsvaart en Julianakanaal) die voor het beheer van sluizen respectievelijk 12 en 20 m3/s nodig hebben van het water dat de Maas vanuit België aanvoert. Daarnaast moet er ook nog water overblijven om de Grensmaas te voeden. Voor dit riviertraject is de afspraak dat er minimaal 10 m3/s naar deze vrij afstromende rivier moet stromen, omdat deze anders grotendeels droog zou vallen.
De afgelopen week was er zo weinig water dat de kanalen op rantsoen werden gezet, ieder kregen ze zo'n 5 tot 7 m3/s minder. Het tekort wordt dan deels opgelost door water bij de stuwen terug te pompen zodat het meerdere keren gebruikt kan worden om de schepen te schutten in de sluizen. Ondanks de verminderde afvoer naar de kanalen was er ook niet voldoende voor de Grensmaas, want daar stroomde slechts 5 tot 8 m3/s naar toe.
Het is het derde jaar op rij dat de Maasafvoer gedurende de zomerperiode maandenlang zeer laag is: in 2017 drie maanden (juni - augustus), in 2018 zelfs vijf (van juli t/m november) en dit jaar tot nu toe al drie (vanaf juni). Het opvallende van de situatie bij de Maas is dat de lage afvoeren maandenlang bijna onafgebroken voortduren. In andere zomers zijn er ook wel perioden met lage afvoeren, maar die worden dan regelmatig onderbroken door een of enkele weken met hogere afvoeren. In de Rijn zijn dergelijke oplevingen er wel, als een regenzone over (een deel van) het stroomgebied is getrokken. Het stroomgebied van de Maas lijkt de afgelopen jaren in de zomer echter meer dan de Rijn gemeden te worden door regenzones, want het aantal oplevingen van de afvoer is er veel kleiner.
De komende week zal hier ook geen verandering in komen, want het blijft vrijwel droog in het stroomgebied en ook voor de week daarna ziet het er naar uit dat het droge weer nog aanhoudt. De komende week tot 10 dagen moeten we daarom in de Maas rekening blijven houden van het aanhouden van de zeer lage afvoeren.
Zomer begon droog, maar augustus was natter, maar niet bij de Maas
Vorige week blikte ik terug op de neerslag die deze zomer in Nederland was gevallen. Inmiddels hebben ook de landen waar Rijn en Maas doorheen stromen de balans opgemaakt van de zomerse neerslaghoeveelheden en dat maakt het mogelijk na te gaan welke invloed dat heeft gehad op de rivierafvoeren.
Om te beginnen met België. In de figuur hieronder is van 2018 en 2019 het percentage van de normale hoeveelheid neerslag weergegeven (let op de legenda's verschillen). In beide jaren was de zomer droog tot zeer droog en de verschillen tussen 2018 en 2019 zijn maar klein: in 2018 viel in het stroomgebied van de Maas ongeveer 40 tot 70% van de normale hoeveleheid en dit jaar was dat 45 tot 80%. Anders dan in grote delen van Nederland en Duitsland was augustus maar weinig natter dan de andere maanden; er viel in die maand in het stroomgebied zo'n 50 tot 90% van de normale hoeveelheid (deze grafiek is te vinden op de site van KMI).
Dit verklaart ook dat de Maasafvoer dit jaar zo laag is en nauwelijks afwijkt van vorig jaar. Zo bedroeg de gemiddelde afvoer bij Maastricht over de 3 zomermaanden slechts 60 m3/s, waar dat normaal ca 120 is. Als we alleen naar juli en augustus kijken (juni was nog vrij hoog) dan bedroeg het gemiddelde slechts 45 m3/s, waar het langjarig gemiddelde 100 bedraagt. Vorig jaar zomer bedroeg de afvoer in juli en augustus (ook toen was de afvoer in juni nog vrij hoog) ca 40 m3/s.
Neerslag zomer Belgie.jpg
Voor de Rijn ligt het grootste deel van het stroomgebied in Duitsland, maar voor de zomerafvoer is vooral de neerslag die in Zwitserland valt ook van belang. Ook in Duitsland waren de zomermaanden veel droger dan normaal, maar hier was er augustus wel een opleving van de regenval, waardoor de zomer in zijn geheel minder droog uitviel dan in 2018.
In de figuur hieronder is te zien dan in 2018 de afwijking 30 tot 80% bedroeg, wat betekent dat slechts 20 tot 70% van de normale hoeveelheid viel. In 2019 was de afwijking kleiner, namelijk 10 tot 50% en viel dus 50 tot 90% van de normale hoeveelheid. Voor de Rijnafvoer is vooral de deelstaat Baden Würtenberg belangrijk in het zuidwesten; waar het Zwarte Woud ligt, dat veel regen ontvangt. Hier was het verschil ook duidelijk: in 2018 viel hier 40 tot 60% van de normale hoeveelheid, dit jaar 70 tot 90%.
Zomer Duitsland vgl 2018.jpg
De grotere hoeveelheid regen die er dit jaar viel heeft er (mede) toe bijgedragen dat de Rijnafvoer deze zomer niet zo ver is gedaald als in 2018. Vorig jaar voerde de Rijn over de 3 zomermaanden ca 65% van de normale hoeveelheid water af, dit jaar 75%. In 2018 kende juni nog eeen vrij hoge afvoer en als we alleen naar juli en augustus kijken dan stroomde in 2018 zelfs maar 50% van de normale hoeveelheid water ons land binnen, terwijl dat dit jaar 76% was.
Waar de Maasafvoer het deze zomer moest doen met minder dan de helft van de normale hoeveelheid water, was dat bij de Rijn dus nog 75%. Hier speelt uiteraard in mee dat de Rijn in juni nog profiteerde van de smeltende sneeuw vanuit de Alpen. Maar daarnaast is ook de neerslag die in de Alpen valt belangrijk. De zomer is daar de natste periode van het jaar en van de gevallen neerslag wordt een relatief groot deel afgevoerd naar de rivieren. Zonder deze zomerse neerslag zou de Rijn in de zomer vaak veel lager wegzakken.
In Zwitserland heeft men de kwartaalcijfers nog niet gereed, dus daarom heb ik de maandecijfers op een rij gezet. Bovenaan in onderstaande grafiek de 3 zomermaanden van 2018, daaronder die van 2019.
Zomer CH 2018 en 19.jpg
In Zwitserland zien we ongeveer hetzelfde beeld als in Duitsland; de zomer was droog, maar minder extreem dan in 2018 en augustus was zelfs aan de natte kant. Vooral de nattigheid van augustus was belangrijk voor de Rijnafvoer, want de rivierafvoer was daardoor maar weinig lager dan in juni en juli, terwijl er in die 2 eerste maanden nog relatief veel smeltwater werd afgevoerd. Een ruwe schatting van het totaal laat zien dat in 2018 in het stroomgebied van de Rijn zo'n 50% van de normale hoeveelheid neerslag viel en dit jaar ca 80%.
Interessant voor de Rijn is vooral de neerslag die in het zuidoosten valt, want dit water stroomt niet direct naar Nederland, maar wordt eerst in de Bodenzee opgeslagen. Vooral in augustus zorgde dat voor een stijging van het peil in dit meer, waar de Rijn tot ver in het najaar nog van zal profiteren
Ondanks dat het nu 2 jaar achtereen in Zwitserland aan de droge (tot zeer droge) kant was in de zomer is er in de langjarige meetreeksen aldaar geen trend waar te nemen dat de zomers droger worden. Er zijn wel grote verschillen tussen de jaren en ook binnen het land. Zo lijken de laatste decennia de neerslaghoeveelheden in het laagland wat af te nemen, maar daar staat tegenover dat ze in het gebergte wat toenemen; maar deze veranderingen zijn niet significant.
Want er zijn net al in Nederland langjarige perioden met wat nattere zomers of juist drogere zomers, maar die wisselen elkaar ook af, zonder dat sprake is van een duidelijke toe- of afname. Het beeld lijkt dus veel op dat in Nederland, waar over een lange termijn bekeken er in de zomer (tot nu toe) ook geen sprake is van een toename of een afname van de droogte.