maandag 26 december 2016
Europese hoge druk weet van geen wijken
De komende week zien we een herhaling van zetten. Het Europese hoge drukgebied trok zich de afgelopen paar dagen iets terug, zodat een tweetal kleine regengebiedjes vanaf de Atlantische Oceaan het continent op konden trekken, maar de hoge druk zal in de rest van de week sterker terugkeren dan tevoren. De luchtdruk gaat deze week in de kern van het hoog zelfs stijgen tot bijna 1050 Hpa, wat voor Europese begrippen erg hoog is; het is vaak het laatste cijfertje dat een gewone barometer aan kan geven.
Dankzij de hoge druk houdt ook het droge weer aan en blijven de waterstanden in de rivieren laag. De hele komende week blijft het droog en ook op een termijn van een dag of 10 is er geen verandering in zicht, want ook al trekt het hoge Europese hoge drukgebied zich later deze week naar het oosten terug, een nieuwe hoge drukgebied kondigt zich dan al weer aan ten westen van Ierland. Voor neerslagebieden is er dit jaar geen doorkomen aan.
Ondanks dat de rivieren dit jaar rond de jaarwisseling erg laag zullen staan, is dat in andere jaren soms wel anders. Aan het eind van dit bericht daarover meer.
Rijnafvoer schommelt rond de 1000 m3/s
De Rijn zakte deze week bij Lobith naar een stand van 7,30 m (met een bijbehorende afvoer van iets boven de 1000 m3/s). Het beetje regen dat vandaag over Duitsland trekt, zorgt ervoor dat de afvoer de komende week ongeveer hetzelfde blijft. Vanaf het volgende weekend verwacht ik dan weer een langzame daling. Een stijging van enige betekenis, is voorlopig niet in zicht
Gemiddeld stroomde in december iets meer dan 1100 m3/s Rijnwater Nederland binnen. Dat is de laagste waarde in bijna 50 jaar; in 1959 was de gemiddelde afvoer nog bijna 200 m3/s lager. De december met de laagste afvoer ligt nog iets verder in het verleden, dat was 1953 toen de gemiddelde afvoer slechts 733 m3/s bedroeg. Het is dus wel bijzonder dat de afvoer dit jaar zo laag is, maar nog lang geen record. Een recordpoging zal voor de maand januari iets makkelijker zijn: daarvoor bedraagt de laagste waarde 991 m3/s, ook lang geleden, uit 1964. Als de afvoer zo lag blijft als zij nu is, moet dit haalbaar zijn.
Maas blijft ook laag
In het stroomgebied van de Maas verandert de komende 5 tot 10 dagen ook vrijwel niets. Onder de vleugels van het sterke hogedrukgebied blijft het er droog en de Maas moet het hebben van de kleine beetjes water die via het grondwater naar de rivier worden afgevoerd en van water dat vanuit de waterzuiveringen naar de rivier stroomt, want die maken bij lage afvoeren een substantieel deel uit.
De afvoer bij Borgharen zal de komende week daarom schommelen rond de 30 m3/s en ook in de eerste week van het nieuwe jaar zal daar waarschijnlijk weinig aan veranderen, omdat er voorlopig geen weersomslag op het programma staat.
Harde westenwind en zout zeewater
Het wat onbeduidende neerslaggebied dat 2e kerstdag over Nederland naar het oosten trekt, hoort bij een lage drukgebied voor de Noorse kust. Achter de regenzone kan de wind kortdurend even flink aantrekken vanuit het westnoordwesten. Dat levert vooral in het Waddengebied hoge waterstanden op, waardoor lagere delen van de hoge kwelder en ook de parkeerplaatsen bij de veerboten overstromen.
Een ander gevolg van de harde westenwind, is dat het zeewater via de Nieuwe Waterweg en Nieuwe en Oude Maas ver het Benedenrivierengebied in kan dringen. Op 24 december gebeurde dat ook al, maar vandaag zal het vanwege de iets hardere wind en de verder gevorderde maanfase (over 3 dagen is het springtij) nog wat verder kunnen komen. Mogelijk dat het zoute water dan ook het Haringvliet weet te bereiken. De voordeur naar zee (de Haringvlietdam) is bij lage rivierafvoeren gesloten, maar via de achterdeuren (Spui en Dordtse Kil) kan het zout dan toch in dit zoetwaterbekken terecht komen. Zolangs de voordeur dan niet opengat, kan het daar lang blijven hangen.
Dit jaar geen hoogwater rond de jaarwisseling, in tegenstelling tot veel andere jaren
Zowel bij de Rijn als de Maas is over het hele jaar bezien de kans op hoogwater gemiddeld het grootst in de eerste 10 dagen van januari. In de grafieken hiernaast is voor de gehele meetreeks van Lobith en Borgharen per decade de kans op een hoge afvoer weergegeven. Voor beide rivieren geven de blauwe kolommen de kans aan op een afvoer waarbij de lagere delen van de uiterwaard overstromen (bij de Maas is dat 1000 m3/s, bij de Rijn 5000 m3/s) en de rode kolommen de kans dat de uiterwaarden geheel overstromen (Maas: 1500 m3/s en Rijn: 7000 m3/s).
Bij beide rivieren is de kans in de eerste decade van januari het grootst, zowel voor de lagere afvoeren als de hogere. Bij de Maas bedraagt in de eerste decade de kans op een afvoer hoger dan 1000 m3, bijna 12%, dwz dat eens in de 8 jaar zich zo’n afvoer voordoet in deze decade. In de andere decaden is dat nooit meer dan 9%. Bij de Rijn is het verschil tussen de hoogste en de op een na hoogste iets minder groot. Bij de echt hoge afvoeren springt vooral de Rijn eruit. In de eerste decade is de kans op overstroomde uiterwaarden bijna 5%, dwz eens in de 20 jaar, terwijl dat bij de decaden later in het seizoen nooit meer dan 2,5% is.
De verklaring voor deze hoge waarden in de eerste decade is te vinden in het vaker dan gemiddeld optreden van wisselvallig warm weer in de periode tussen kerst en Nieuwjaar; het Weihnachtstauwetter zoals men in Duitsland zegt. Tevens ligt er eind december in de Middengebergten vaak nog nergens een dik sneeuwdek. Als het dan gaat regenen, dooit dit sneeuwdek overal tegelijk weg en dat levert dan samen met de gevallen regen in een korte periode veel water op, dat in de rivieren voor hoogwater zorgt.
Later in de winter is het sneeuwdek hogerop de heuvels vaak dikker dan in het dal en kan de dikke laag niet meer in een keer wegsmelten; de dikke laag fungeert dan zelfs als buffer waar het water in vastgehouden wordt. Maar eind december is daar doorgaans nog geen sprake van en dan spoelt met de neerslag, alle sneeuw van de heuvels af. Dit levert dan vaker dan gemiddeld een hoogwater op. Bij de Maas, waar de hoogwatergolf al binnen 1 dag bij Borgharen is, valt op dat ook de laatste decade van het jaar al hoog. Bij de Rijn, waar het water 4 tot 6 dagen onderweg is, is het vooral de eerste decade.
Dat de kans op hoogwater rond de jaarwisseling groot is, wil niet zeggen dat het ieder jaar optreedt. Dit jaar zal de boeken ingaan als een van de jaren met juist heel weinig water. Misschien dat daar later in de winter nog verandering in komt, rond midden februari laten Rijn en Maas een tweede, zei het minder hoge, piek zien in de kans op hoge afvoeren.