Na passeren hoogwatergolven, wacht rivieren een week met dalende afvoeren

Eerst kan er nog wat regen vallen maar vanaf dinsdag volgen een aantal droge dagen, waardoor zowel rijn als maas flink zullen gaan dalen. Vanaf donderdag komen echter alweer regengebieden dichterbij, maar hun invloed lijkt niet heel groot te worden. Voorlopig hoeven we daarom geen nieuwe stijging te verwachten.

In Water Inzicht een overzicht van de afvoeren van dit jaar in vergelijking tot de rest van de meetreeks van Rijn en Maas. Vooral de Maas bereikte de afgelopen dagen een voor de tijd van het jaar zeer hoge afvoer.

Water van de week

Eerst nog wat regen, daarna enige dagen droog, maar waarschijnlijk niet voor lang

Na de passage van de ex orkaan Kirk volgde gisteren een nieuw lagedrukgebied dat ten noorden van ons land naar Denemarken trok. Het zorgt in onze omgeving voor een noordwestelijke stroming waarin buien worden meegevoerd, maar de neerslaghoeveelheden blijven beperkt. Morgen, maandag, trekt een volgend klein lagedrukgebied juist ten zuiden van ons land, over België, naar het oosten. In de Ardennen kan dan zo'n 5 tot 15 mm regen vallen wat een beperkte invloed zal hebben op de Maasafvoer.

Op dinsdag volgt een rug van hoge druk vanuit het westen die naar het oosten beweegt en daarbij in kracht toeneemt tot een wat groter hogedrukgebied ten oosten van ons. Op de Atlantische Oceaan verschijnt ondertussen een nieuw lagedrukgebied dat de rest van de week ten noordoosten van het Verenigd Koninkrijk blijft liggen. Neerslaggebieden van dit lagedrukgebied proberen vanaf donderdag het continent op te trekken, maar in hoeverre dat lukt hangt af van het hogedrukgebied ten oosten van ons.

Zoals het er nu naar uitziet zou op donderdag en vrijdag alweer wat regen in het stroomgebied van de Maas kunnen vallen en op zaterdag ook in het stroomgebied van de Rijn. De hoeveelheden zijn waarschijnlijk niet voldoende voor een nieuwe stijging van de afvoeren en een nieuwe hoogwatergolf hoeven we voorlopig niet te verwachten. Hoogstens zorgt de neerslag ervoor dat het dalen van de rivieren wat vertraagt in de komende week.

Op wat langere termijn, na het volgend weekend, is het nu nog onzeker wat er gaat gebeuren. Op dit moment lijkt een wat stabielere weersituatie onder invloed van een hogedrukgebied de grootste kans te hebben, maar zoals we dit jaar al vaker hebben gezien moeten we niet uitsluiten dat uiteindelijk toch weer een lagedrukgebied met regenzones aan het langste eind trekt.

Rijn daalt komende week nadat afgelopen nacht hoogste stand van 11,4 m NAP werd bereikt

De ex-orkaan Kirk trok afgelopen woensdag in sneltreinvaart over West-Europa en bracht een enorme hoeveelheid regen in een strook die van ZW Frankrijk via België naar Denemarken liep. Op veel plaatsen viel 50 mm, het meest in het stroomgebied van de Maas. Maar de Moezel, die direct ten oosten van de Maas haar stroomgebied heeft, kreeg vooral vanuit het oosten van de Ardennen en delen van de Vogezen ook veel water mee en steeg naar een voor de tijd van het jaar erg hoge afvoer van bijna 1.700 m³/s.

De rest van het stroomgebied van de Rijn kreeg veel minder water te verwerken en de zijrivieren daar stegen maar licht. Al met al leverde het een hoogwatergolf op van ruim 4.100 m³/s op bij Koblenz waar de Moezel in de Rijn uitstroomt. Stroomafwaarts monden nog een paar flinke zijbeken in de Rijn uit die samen nog ca. 400 m³/s aanvoerden, maar ondanks deze aanvoer daalde toch de gezamenlijke afvoer en uiteindelijk bereikte iets meer dan 3.900 m³/s Lobith.

Dat lijkt vreemd, maar heeft te maken met de vorm van de hoogwatergolf die vanuit de Moezel kwam. Deze was heel steil, d.w.z. dat het waterpeil snel opliep en daarna weer snel daalde. Een golf met zo’n vorm zakt onderweg naar benedenstrooms altijd langzaam in en wordt dan minder hoog. Een golf uit de Moezel kan zo wel 1/3^e deel van zijn hoogte kwijtraken. Zo verloor de Rijn bij deze golf van Koblenz tot aan Lobith in totaal ca 600 m³/s van zijn afvoer. Onderweg door Nederland zet die daling nog verder door en in de IJssel en Waal zal de golf uiteindelijk nog wat verder inzakken.

Afgelopen nacht passeerde de top van de golf bij Lobith met een hoogste stand van iets meer dan 11,4 m NAP. Eergisteren verwachtte ik nog dat het wel 11,7 m NAP kon worden, maar ik had de mate waarin de golf zou inzakken onderschat; zo leer je van ieder hoogwatergolf weer meer hoe de rivier zich kan gedragen. Het meeste water van Kirk is inmiddels alweer afgevoerd en de regen die sindsdien nog is gevallen heeft slechts een beperkte bijdrage geleverd aan de afvoer.

Morgen valt er ook nog wat regen, maar ook dat heeft weinig invloed en de stand zal daarom voorlopig flink blijven dalen.  De komende dagen zakt de waterstand met eerst zo’n 30 cm per dag tot op 16/10 de 10,5 m NAP (bij een afvoer van ca 3.000 m³/s) weer wordt onderschreden om daarna rond de 10,3 NAP even te stagneren als wat extra water uit Zuid-Duitsland en Zwitserland arriveert. Daarna zet de daling weer wat langzamer door tot rond de 10 m vanaf 20/10. De afvoer bedraagt dan nog ca 2.700 m³/s, wat nog steeds vrij hoog is voor de tijd van het jaar.

Of de daling daarna nog verder doorzet hangt af van de hoeveelheid neerslag die het lagedrukgebied na het Verenigd Koninkrijk aan het eind van de week gaat brengen. Volgende week daarover meer.

Maas daalt de komende dagen verder naar onder de 500 m³/s vanaf 16/10.

De Maas beleefde de afgelopen week een bijzondere hoogwatergolf die op vrijdag steeg tot ca 1.550 m³/s. Nog nooit eerder was de afvoer zo vroeg in het najaar al tot boven de 1.500 m³/s gestegen. De vorige vroegste hoogwatergolf van deze omvang was 100 jaar geleden in 1924, toen de afvoer begin november tot ca 1.900 m³/s steeg. Meestal is oktober nog een maand met vrij lage afvoeren en zelfs het aantal keer dat de 500 m³/s wordt overschreden is in de laatste 30 jaar maar een keer voorgekomen.

Het was ook een heel bijzondere weersituatie dat een ex-orkaan vanaf het midden van de Atlantische Oceaan, in een gebied met zeer hoge zeewatertemperaturen, in een paar dagen tijd tot boven het stroomgebied van de Maas kon doordringen. De zuidwestelijke luchtstroming zorgde tegen de zuidkant van de Ardennen voor de meeste neerslag met lokaal bijna 100 mm, die daar in ca 24 uur viel. Ten noorden van de Ardennen viel 50 tot 70 mm, wat ook erg veel is.

In al mijn jaren als weeramateur heb ik zo grote hoeveelheden over een zo’n groot gebied van de Ardennen nog maar een keer eerder meegemaakt en dat was in juli 2021. Dat was echter een andere situatie met een lagedrukgebied dat bijna 30 uur op dezelfde plaats bleef liggen. Dit lagedrukgebied trok veel sneller door en de neerslaghoeveelheden per uur waren dan ook groter dan in 2021. Een compliment is hier op z’n plaats voor de weermodellen die dit een aantal dagen tevoren hadden zien aankomen.

Door de vele neerslag schoten de afvoeren omhoog en vooral de zijrivieren in het zuiden (Chier, Semois en Viroin) bereikten erg hoge afvoeren; die zelfs in de winter maar zelden worden bereikt. De noordelijke zijbeken (o.a. Sambre en Ourthe) stegen wel fors, maar bleven veel lager dan in een winterse situatie. In Limburg viel ook ca 40 mm regen en de Geul steeg op de Waals-Nederlandse grens tot ca 15 m³/s. Een vrij hoge afvoer, maar de beek treedt dan nog nergens buiten zijn oevers. Het is ook een afvoer die ieder jaar wel enkele keren voorkomt.

Inmiddels is de Maasafvoer bij Maastricht weer gedaald tot onder de 1.000 m³/s en die daling zet zich voorlopig door omdat er niet veel regen wordt verwacht. Op 16/10 verwacht ik dat de afvoer weer bij ca 500 m³/s uit zal komen. Ook daarna zet de daling nog door, maar vanaf 17 of 18/10 zou de afvoer weer wat kunnen stijgen. Op die dagen valt er mogelijk weer aardig wat regen vanuit neerslagzones die samenhangen met een lagedrukgebied bij het verenigd Koninkrijk. Voorlopig is dit echter nog onzeker, maar een grotere stijging is voorlopig nog niet in zicht.

De hoge afvoeren van de Maas leveren bij Maastricht nog steeds problemen op voor de stuw van Borgharen. Al meer dan een jaar is een van de 4 openingen van deze stuw kapot en kan deze niet meer open. Bij lage afvoeren is dat geen probleem, want de andere openingen hebben dan voldoende capaciteit om het water door te voeren, maar bij afvoeren van meer dan ca 1.250 m³/s is die capaciteit van de andere openingen volledig benut en leidt de blokkade tot een stijging van de waterstand bovenstrooms van de stuw.

Daarmee ontstaat er een groter verval over de stuw met hogere stroomsnelheden, waardoor de extra afvoer wel weer kan worden doorgevoerd. Op zich is dat geen probleem, maar het zorgt wel voor relatief hoge stroomsnelheden rondom de stuw. Gisteren kwam daar nog een complicatie bij omdat een binnenvaartschip tegen de stuw aanvoer en voor één van de nog werkende openingen zonk. De capaciteit van de stuw nam daardoor nog wat verder af, maar omdat de afvoer inmiddels snel daalt, leidt dat niet tot een verdere stijging van de bovenstroomse waterstand.

Morgen wordt het schip geborgen en het is de vraag of de stuwdeur niet beschadigd is geraakt door de aanvaring. Mocht dat het geval zijn dan is dat een extra probleem voor het stuwbeheer in het stuwpand Maastricht. In de loop van de week zal hierover meer duidelijk worden.

Water Inzicht

Maas bereikte nog nooit zo vroeg in het jaar een zo hoge afvoer; de Rijn was al wel eerder zo hoog.

In de onderstaande grafieken is voor de Maas en de Rijn het afvoerverloop van 2024 (in blauw) weergegeven in vergelijking met de hoogte, gemiddelde en laagste waarden die in deze rivieren sinds het begin van de metingen zijn opgetreden. Ook zijn de 10% laagste en 90% hoogste waarde aangegeven. Bij de Maas valt de recente piek strek op omdat er in het najaar niet eerder zo vroeg een zo hoge afvoer is opgetreden.

De uitschieter lijkt wel wat op de pieken die in juli zijn opgetreden (de hoogste uit 2021, de lagere uit 1980). Deze werden ook veroorzaakt door lagedrukgebieden die zeer veel regen brachten, waardoor de afvoer vanuit een gemiddelde afvoer ineens heel sterk steeg. Wat verder opvalt is dat de Maasafvoer al bijna het hele jaar boven het langjarig gemiddelde is gebleven, op enkele korte momenten na. Vooral in de winter en het voorjaar waren er ook veel grotere en kleinere hoogwaters, maar tot extremen kwam het niet. Het is het gevolg van het zeer natte weer in het winterhalfjaar, dat tot in juni doorging. Maar ook in de zomermaanden vielen er veel buien die tot kleine piekjes leidden.

Bij de Rijn is de huidige piek niet uitzonderlijk voor de tijd van het jaar. wat de grafiek echter niet laat zien is dat de hoogste standen in deze tijd van het jaar slechts een paar jaren betreffen, waarbij het oor het laatst in 1981 gebeurde dat de afvoer tot boven de 4.000 m³/s steeg. Dit laat ook de 90% lijn zien, waar dit jaar bovenuit stijgt. 

Net als de Maas bleef de Rijn een groot deel van het jaar boven het langjarig gemiddelde en waren er tot in juni veel golfjes die soms tot een hoogwater uitgroeiden. Alleen in augustus was het vooral in Zwitserland en Zuid-Duitsland langere tijd droog, zodat de afvoer wat langer kon dalen. Maar vanaf eind september heeft de Rijn de stijgende lijn weer teruggevonden. Inmiddels is de Rijnafvoer al sinds half oktober 2023, op enkele korte onderbrekingen na, gemiddeld aan de hoge kant. 

Waarschijnlijk is er een verband met de dit jaar veel warmere Atlantische Oceaan waardoor daar aan de lopende band lagedrukgebieden ontstaan die vervolgens naar Europa trekken. Vanwege de hoge temperaturen verdampt er ook veel water en het vochtgehalte in de lucht boven de Oceaan is dit jaar ook hoger dan ooit eerder gemeten. Voorlopig lijkt hier nog geen einde aan te komen en ook voor de komende maanden wordt verwacht dat de zeewatertemperatuur hoog blijft.

Het zou zo maar kunnen dat ons daarom nog weer een nat winterhalfjaar te wachten staat, met opnieuw vrij hoge afvoeren en meerdere hoogwatergolven in de rivieren. Of er moet ineens een omslag komen naar krachtigere hogedrukgebieden boven het Europese continent, maar voorlopig is daar nog weinig van te merken. 

Een volgend bericht kunt u volgende week zondag verwachten.