Rijn voorlopig stabiel rond gemiddelde voor tijd van het jaar, Maas even wat hoger.

De vele buien van de afgelopen dagen hebben de daling van de waterstanden in de rivieren onderbroken en er volgt nu een lichte stijging; bij de Maas is die zelfs wat groter. De komende week wordt niet heel veel regen verwacht, maar rond het volgend weekend zou het weer natter kunnen worden. Echt lage waterstanden hoeven we daarom voorlopig niet te verwachten. In het waterbericht leest u die details.

In de rubriek water inzicht ga ik nog wat dieper in op lage waterstanden die in Rijn doorgaans in het najaar worden bereikt. Dat moment valt steeds vroeger, en dat heeft tot gevolg dat de kans op extreem lage afvoeren afneemt.

water van de week

Regengebieden en droge dagen blijven elkaar afwisselen

Al maandenlang loopt over Europa een grens vanaf ruwweg Portugal via Midden-Duitsland naar Finland. Aan de rechterkant van deze grens is het steeds zeer warm geweest, terwijl het aan de linkerkant aanvankelijk relatief koel was en pas de laatste weken wat is opgewarmd.

Zoals gebruikelijk bij overgangszones valt er relatief veel regen en met enige regelmaat trekken er lagedrukgebieden via dit grensgebied van zuidwest naar noordoost die zware buien brengen of langdurige matige regenval. In Nederland heeft vooral het zuidoosten van het land dit jaar al meerdere keren met wateroverlast te maken gehad, als de zone met buien wat verder naar het westen schoof, en de Alpen kregen ermee te maken als hij meer oostelijk lag.

Afgelopen nacht is opnieuw zo’n lagedrukgebiedje over Noord-Frankrijk naar Duitsland getrokken en dit heeft boven de Ardennen, het noordoosten van Frankrijk en ook in de Alpenlanden weer voor veel regen gezorgd. Voldoende om de rivieren de komende dagen weer wat te laten stijgen.

Zodra het lagedrukgebied naar het oosten is weggetrokken komen we onder invloed van het weerpatroon, dat deze zomer dominant is geweest aan de linkerkant van de bovengenoemde grens. Daar zien we boven het noorden van de Atlantische oceaan vrij grote lagedrukgebieden, die hun invloed met wisselend succes proberen uit te breiden tot onze omgeving.

Tegelijkertijd is er het hogedrukgebied bij de Azoren dat dat probeert te voorkomen door steeds weer uitlopers te vormen in de richting van Centraal-Europa. Dit levert in onze omgeving een afwisseling van warmer en zonniger weer als het hogedrukgebied dominant is en bewolkt weer met soms wat regen als een uitloper van het lagedrukgebied in de buurt komt.

Het is dit weertype dat we de komende week kunnen verwachten. Op dinsdag en opnieuw op zaterdag/zondag passeert er een storing van zo'n lagedrukgebied en de overige dagen is het droog onder invloed van de hoge druk. Dinsdag lijkt er niet heel veel regen te vallen en daarvan zal de invloed op de rivieren gering zijn; in het volgend weekend zou het wat meer kunnen worden. Of dit afwisselende weerpatroon zich voortzet na het volgend weekend, of dat we dan naar een droger weertype gaan is nu nog niet te zeggen.

Rijn voorlopig rond de 8,5 m (NAP); na volgend weekend misschien wat lager

De Rijnafvoer is tot nu toe vrijwel de hele zomer bovengemiddeld geweest, dankzij de sneeuwrijke winter, die in mei en juni voor veel smeltwater zorgde, en de vele buien van de laatste maanden. Maar toen vanaf eind juli het smeltwater opraakte en de buiigheid wat minder werd, kreeg de Rijn gaandeweg minder water te verwerken.

Deze week zag het er daarom naar uit dat de afvoer voor het eerst sinds lange tijd toch onder de 1500 m³/s zou zakken en dat de waterstand bij Lobith volgende week de 8 m (NAP) zou gaan bereiken. Maar het liep toch anders want de buien die op woensdag en donderdag in Duitsland vielen, brachten voldoende water om de Rijn vanaf zaterdag weer wat te laten stijgen.

De regen die vannacht in ongeveer dezelfde regio is gevallen doet daar de komende dagen nog een klein schepje bovenop en ook vanuit de Alpen is nog wat extra water onderweg vanwege de buien die daar de afgelopen dagen zijn gevallen. De regen van afgelopen nacht trekt nu aan de oostkant het stroomgebied uit en dan volgen twee droge dagen. Alleen in de Alpen kunnen vandaag opnieuw stevige buien vallen.

Na een droge maandag passeert dinsdag een regengebied, dat waarschijnlijk niet veel regen brengt en waar de Rijn weinig extra water van hoeft te verwachten. De tweede helft van de week verloopt dan droog, waarna zaterdag een nieuw regengebied over het stroomgebied trekt. Veel regen lijkt het niet te gaan brengen, maar zondag zouden wel in de Alpen weer buien kunnen gaan vallen, waar de Rijn wel weer wat extra water door ontvangt.

Bij Lobith zorgt deze afwisseling van droge en regenachtige dagen voor een licht schommelende waterstand rond de 8,5 m (NAP). Op dit moment bedraagt de stand ca 8,6 m (bij een afvoer van ca 1.650 m³/s) en deze gaat eerst iets omhoog door de regen van afgelopen nacht in Midden Duitsland, maar daalt dan vanaf dinsdag naar ca 8,4 m (bij een afvoer van ca 1.550 m³/s) op donderdag. Daarna arriveert het water uit de Alpen dat daar vandaag en morgen nog valt, waardoor de stand weer iets stijgt naar ca 8,6 m (NAP) in het volgend weekend.

Na het volgend weekend zou de stand dan wel wat verder kunnen gaan dalen, maar dat hangt af van de hoeveelheid regen die in dat weekend gaat vallen. Voorlopig lijkt dat niet voldoende te zijn om de stand nog langer rond te 8,5 m te houden, maar het zou ook nog wel weer anders kunnen uitpakken, zoals we al wat vaker hebben gezien. Volgende week weten we daar meer over.

Maas steeg afgelopen nacht naar hoge afvoer voor midden augustus.

Het kleine lagedrukgebied dat vannacht ten zuiden van Nederland langs trok bracht vooral in de Ardennen veel neerslag met lokaal wel 40 mm. Dat was voldoende om de Maas een voor de tijd van het jaar grote hoeveelheid water te bezorgen en de afvoer bij Maastricht steeg dan ook naar 250 m³/s. Inmiddels is het droog geworden In de Ardennen en dat blijft het de komende twee dagen zodat de afvoer niet verder stijgt.

Omdat ook in Noord-Frankrijk vrij veel regen viel, krijgt de Maas uit die regio nog aardig wat water te verwerken en daarom blijft de afvoer ook morgen en overmorgen nog aan de hoge kant; maar ik verwacht geen verdere stijging. Dinsdag passeert de nieuw regengebied en mogelijk dat het ook In de Ardennen weer zo'n 10 tot 15 mm regen gaat brengen waardoor de afvoer ook op woensdag nog op een vrij hoog niveau blijft; dat wil zeggen tussen de 150 en 200 m³/s. Wat flink hoger is dan gewoonlijk eind augustus want het langjarig gemiddelde voor deze tijd van het jaar bedraagt slechts 85 m³/s.

In de tweede helft van de week gaat de afvoer wel wel duidelijk naar beneden en aan het eind van de week verwacht ik weer een afvoer rond de 125 m³/s. Daarna hangt het van de neerslag in het komend weekend af of de afvoer nog langer vrij hoog blijft. Voorlopig ziet het er naar uit dat er niet heel veel regen valt en in dat geval zal de afvoer na het weekend verder dalen tot ongeveer 100 m³/s. Volgende week daarover meer.

Water Inzicht

Lage Rijnafvoeren blijven tot nu toe uit, hoe bijzonder is dat en welke trends zien we in de laagste afvoeren.

De Rijnafvoer bij Lobith is tot nu toe dit jaar niet onder de 1625 m³/s gezakt. Dat is een vrij hoge waarde, want gemiddeld sinds 1901 zakt de afvoer in de eerste 8 maanden van het jaar tot ca. 1250 m³/s. De volgende grafiek laat zien hoe dit jaar zich verhoudt tot andere jaren. In deze grafiek is van de hele meetreeks de laagste afvoer weergegeven die van jaar tot jaar in de periode januari t/m augustus werd bereikt.

Het huidige jaar is een duidelijke uitschieter zeker als je het vergelijkt met de jaren sinds het jaar 2000. Rond die tijd waren er een paar jaren met ook een ongeveer vergelijkbare laagste stand, maar we moeten terug tot 1982 voor een jaar met een duidelijk hogere laagste afvoer.

In de grafiek heb ik de 5 jaren met de hoogste en de laagste laagste afvoer een kleurtje gegeven, die liggen, op 2022 na, vrij ver achter ons. Voor 1980 waren er meer uitschieters naar boven en beneden dan de laatste decennia, wat opvallend is, want in het veranderende klimaat van de laatste tijd zou je wat anders verwachten. Bij de Rijn hebben we echter al vaker gezien dat de gevolgen van de veranderende weerpatronen soms anders uitpakken dan we verwachten.  

In de grafiek heb ik met een rode streepjeslijn ook het 30 jaar gemiddelde aangegeven waarmee het mogelijk is om langjarige trends op te sporen. Deze lijn begint in 1930 en dat punt geeft het gemiddelde aan over de periode vanaf 1901, om in 2023 te eindigen bij het punt dat de periode aangeeft vanaf 1994. Het afgelopen jaar heb ik wel weergegeven maar niet in het langjarig gemiddelde meegenomen.

Wat opvalt is dat de variatie in het langjarig gemiddelde niet heel erg groot is: het gaat wat op en neer tussen de 1200 en 1300 m³/s. De laatste 10 tot 15 jaar zijn er wel flink wat lage laagste afvoeren geweest (bv 2018 en 2022) en dat verklaart dat het langjarig gemiddelde de laatste tijd wel daalt en nu tot onder de 1200 m³/s is gezakt. Of hiermee een langere trend is ingezet, is nog niet te zeggen, daarvoor is de periode nog te kort. Dit jaar laat in ieder geval zien dat er ook nog uitzonderingen omhoog mogelijk zijn, maar een zo’n jaar zegt nog minder dan een reeks van 10 jaren en het is goed mogelijk dat vanaf volgend jaar de dalende trend zich weer verder voortzet.

Nu worden wij de Rijn de laagste afvoer doorgaans pas in het najaar bereikt en we hebben dus nog enkele maanden voor de boeg waarin de afvoer nog flink verder kan zakken. In de volgende grafiek heb ik nogmaals de laagste afvoer afgebeeld, maar dan over het hele kalenderjaar, waar dus ook de maanden september tot en met december in mee zijn genomen.

Het gemiddelde over deze periode ligt op ca 1050 m³/s; wat betekent dat de afvoer in het najaar na augustus dus nog zo'n 200 m³/s zakt. Als we beide grafieken vergelijken dan valt vooral op dat het dertigjarig gemiddelde een ander verloop heeft. Het dal in de jaren zeventig van de vorige eeuw zien we beide terug en ook de stijging daarna, maar in de laatste 10 tot 15 jaar is de daling tot nu toe beperkt gebleven. Van een inzettende trend naar steeds lagere laagste afvoeren is , als we naar het hele jaar kijken, voorlopig nog geen sprake.

Voor een mogelijke verklaring voor dit verschil moeten we ook de volgende grafiek bekijken waarin van jaar tot jaar de datum is weergegeven dat de laagste afvoer in het jaar wordt bereikt. We zien hier een grote spreiding over de nazomer en het najaar en soms zelfs wordt de laagste stand pas later in januari van het volgende jaar bereikt. Ik heb de grafiek daarom nog door laten lopen tot 1 februari.

Als we een trendlijn trekken door al deze data dan zien we dat de datum van de laagste afvoer gemiddeld steeds vroeger is komen te liggen. Waar vroeger de laagste afvoer gemiddeld half november pas werd bereikt, is dat tegenwoordig gemiddeld genomen in begin oktober.

Als we nu weer teruggaan naar de eerdere twee grafieken, dan betekent dat, dat tegenwoordig de Rijn na augustus nog maar ongeveer één maand de tijd heeft om verder te dalen, terwijl dat vroeger nog ruim twee maanden was. Vanwege de langere tijdspanne was de kans dat de afvoer lager uit zou komen daarom groter dan dat deze tegenwoordig is.

Deze verschuiving heeft vermoedelijk met de temperatuur in het late najaar te maken. Vroeger kon deze met name in de Alpen en de hoge middelgebergte en in de loop van het najaar al zover dalen dat de winter daar in viel en de Rijn geen water meer uit deze gebieden ontving. Tegenwoordig valt de winter veel later in en de kans dat de Rijnafvoer in november en december langer blijft dalen omdat de neerslag als sneeuw is gaan vallen, is daardoor afgenomen.

Als we nog een keer naar de laatste grafiek kijken, dan zien we ook dat in de laatste 30 jaar de datum van de laagste afvoer nooit meer na 1 december is gevallen, terwijl dat voor die tijd nog heel regelmatig gebeurde. Tegen onze eerste verwachting in zorgt de klimaatverandering er bij de Rijn dus juist voor dat de laagste afvoer van het jaar minder laag is geworden.

Voor het waterverbruik in Nederland heeft dat trouwens niet zo heel veel gevolgen, want dat is het grootste in de periode mei t/m september en dit fenomeen van de opschuivende winter is vooral iets wat in het najaar speelt als het verbruik veel kleiner is. Het is wel goed nieuws voor de scheepvaart, die ook in november en december liever niet met te weinig water te maken wil krijgen en we zien dat de kans daarop is afgenomen.