U bent hier

zondag 12 mei 2019

Het wisselvallige weer van de afgelopen dagen heeft kleine watergolfjes doen ontstaan in de Rijn en de Maas, die de komende dagen de waterstanden zullen doen stijgen. De komende week verloopt echter droog en daarom zullen de waterstanden later deze week ook weer gaan dalen. In de weer- en waterverwachting sta ik stil bij hoe ver de stijging doorzet en of de daling daarna langdurig zal zijn of niet. Aan het eind van het bericht een terugblik of het afgelopen hoogwaterseizoen; dat maar weinig hoogwaters bracht, een beeld dat we de laatste 15 jaar vaker hebben gezien.

Wisselvalligheid  maakt plaats voor droog weer, maar keert op termijn weer terug

De afgelopen week stond in het teken van een groot lage drukgebied dat boven de Britse eilanden lag en vanaf daar regengebieden het continent op stuurde. Nederland lag net buiten de hoofdbaan van de regenzones, maar juist ten zuiden van ons viel in Noord Frankrijk een het aangrenzende deel van Duitsland wel veel neerslag. Dat zorgt nu voor kleine watergolven die onderweg zijn naar Nederland.

Het lage drukgebied is inmiddels zelf ook het continent opgetrokken en zal de komende dagen boven het zuidoosten van Europa actief zijn, ver buiten de stroomgebieden van de Rijn en Maas. Boven de Britse Eilanden heeft zich ondertussen een sterk hoge drukgebied ontwikkeld.  Dit houdt regengebieden vanaf de Oceaan op grote afstand, zodat we een geheel droge week kunnen verwachten.

Het hoge drukgebied gaat echter ook aan de wandel en schuift over Nederland naar het oosten en nestelt zich boven Scandinavië. Aan het eind van de week beweegt het nog wat verder naar het noorden en dan kunnen kleine lage drukgebieden vanuit het zuiden de stroomgebieden wel bereiken. Hier komen buien met mee die vanaf komend weekend ook tot Nederland door kunnen dringen. Het droge weer houdt dus niet zo heel lang aan. Hoeveel neerslag de buien later gaan brengen en of het droge weer daarna weer snel terugkeert is nu nog niet te zeggen.

Rijn stijgt ca 1,5 meter, maar hogere standen van korte duur

De Rijn schommelde bij Lobith de hele week rond de 8,3 m +NAP, maar is sinds gisteren gaan stijgen. Op vrijdag en zaterdag is er veel regen gevallen in het stroomgebied van de Moezel en dat water leverde een kleine hoogwatergolf op waarvan de piek vanmiddag bij Koblenz in de Rijn uitstroomt.

Vanaf daar is dit water 2 dagen onderweg voordat het bij Lobith aankomt, dus kunnen we de piek hier op dinsdagmiddag verwachten. De stand zal dan bij Lobith tot net onder de 10 meter zijn gestegen verwacht ik. Dat is zeker geen hoge stand en het water blijft dan overal nog ruim binnen het zomerbed.  

Ook in Zuid Duitsland en Zwitserland viel regen en dat leverde ook voor de Bovenrijn extra water op. De piek van dit golfje is nu echter pas bij Mannheim en ligt dus 2 dagen achter op de piek uit de Moezel. Tegen de tijd dat dit water bij Koblenz aangekomen is zal de Moezel al weer snel aan het zakken zijn en dat heft de stijging vanuit de Bovenrijn geheel op. In dit soort situaties merken we in Nederland weinig meer van de piek uit de Bovenrijn, alleen dat de waterstanden na de eerdere piek wat minder snel dalen.uit de Moezel wat minder snel zullen dalen.

De afvoer tijdens de komende piek loopt bij Lobith op tot iets boven de 2500 m3/s. Voor het eerst sinds eind maart komt de afvoer daarmee boven het langjarig gemiddelde dat voor deze tijd van het jaar ca 2200 m3/s bedraagt. Lang duurt deze overschrijding niet, want de afvoer gaat ook weer flink dalen en rond het weekend zal de 2200 m3/s weer onderschreden worden.

De komende week blijft het droog in het stroomgebied en zullen alle zijrivieren van de Rijn weer gaan dalen. Pas in het volgend weekend verandert het weer en lijkt zich een buiig weertype aan te dienen. Dat kan dan de daling weer wat verminderen.  

Alles tezamen verwacht ik tot op dinsdag een stijging tot iets onder de 10 meter. Daarna in de rest van de week langzaam dalende standen naar ca 9,5 m op zaterdag als het extra water uit de Bovenrijn passeert. Vanaf het weekend zal de daling dan weer wat sneller gaan met ca 25 cm per dag en in het begin van die week zal dan de 9 meter bij Lobith weer onderschreden worden. 

Waar blijft het smeltwater uit de Alpen?

Of ook de 8,5 meter onderschreden wordt hangt niet alleen af van de neerslag, maar ook van de sneeuwsmelt in de Alpen. Vorige week beloofde ik u dat die nu ongeveer wel zou beginnen, maar het liep toch wat anders. Het koude weer hield nog langer aan en in tegenstelling tot een afname, groeide het sneeuwdek zelfs nog wat. Ik heb de grafiek van hetzelfde meetstation als vorige week toegevoegd en dit laat zien dat de hoeveelheid die er nu ligt zelfs recordhoog is voor deze tijd van het jaar. 

Schermafbeelding 2019-05-12 om 12.32.33.png

sneeuwdikte in de Alpen (blauwe lijn) van een meetstation in de noordelijke Alpen
sneeuwdikte in de Alpen (blauwe lijn) van een meetstation in de noordelijke Alpen

Deze week klimt de temperatuur in de Alpen langzaam uit het dal en dan zal de sneeuwsmelt toch eindelijk moeten beginnen. De grafiek hieronder laat het verloop van de waterstand in de Bodensee zien, waar ongeveer 30% van al het smeltwater uit het stroomgebied van de Rijn doorheen stroomt. De blauwe lijn - de stand van dit jaar - stijgt wel iets, maar ligt nog onder het langjarig gemiddelde - de groene lijn -, terwijl je voor een jaar met zoveel sneeuw juist een waarde boven het gemiddelde zou verwachten. 

Konstanz vergelijking 2018 en 2019.jpg

Waterstand Bodensee; 2019 (blauwe lijn) vergeleken met 2018 (roze lijn)
Waterstand Bodensee; 2019 (blauwe lijn) vergeleken met 2018 (roze lijn)

Ter vergelijking heb ik de lijn van de smeltperiode van vorig voorjaar - roze lijn - ook afgebeeld. Toen lag er ook meer dan gemiddeld sneeuw in de Alpen en steeg de Bodensee door warm weer in de 2e helft van april en vooral mei. De lijn van vorig jaar ligt daarom duidelijk boven die van dit jaar. Nu het smelten langer op zich laat wachten en het sneeuwdek nog hoger is dan vorig jaar, staat de Rijn dus nog wel wat wachten in de komende anderhalve maand. Dit levert trouwens nooit een hoogwater op, maar zorgt alleen voor een extra basisafvoer van zo’n 500 tot maximaal 750 m3/s. De rode lijn uit de grafiek - de hoogste waarde ooit - gaan we waarschijnlijk niet halen, daarvoor moet er tegelijk met de smeltende sneeuw ook heel veel regen vallen en daar ziet het voorlopig niet naar uit.

Maas hele week wat hoger door hoge afvoer uit Frankrijk

Gewoonlijk ontvangt de Maas het meeste water uit de Ardennen en hoogwatergolven ontstaan ook vaak als de zijbeken die daar ontspringen hoge afvoeren hebben. De afgelopen dagen viel ook de Ardennen aardig wat regen en dat leverde gisteren dan ook al een klein golfje op waarbij de afvoer bij Maastricht steeg tot ongeveer 250 m3/s. 

De zijbeken in de noordelijke Ardennen zijn inmiddels al weer gaan dalen en meestal daalt dan ook de afvoer in de Nederlandse Maas, maar dit keer loopt dat anders omdat er vanuit Noord Frankrijk en het zuidelijk deel van de Ardennen nog veel water onderweg is. Daar viel de meeste regen en daardoor zijn de zijbeken in dit gebied sterk gezwollen. Dat water doet er veel langer over voordat het in Nederland aankomt, vanuit het meest bovenstroomse deel van de Maas is het zelfs langer dan een week onderweg. 

Omdat dit water geleidelijk aangevoerd wordt, zal de afvoer bij Maastricht nog een paar dagen rond de 250 m3/s of wat hoger blijven schommelen. Tegen het einde van de week zal deze dan weer langzaam gaan dalen. De normale afvoer bedraagt in de Maas voor deze tijd van het jaar 170 m3/s daar zit de Maas dus een weekje boven, maar na deze week zal de afvoer er weer onder zakken.

Wie naar de actuele afvoergrafiek kijkt van Maastricht-St Pieter zal zien dat de afvoer nog veel verder is gestegen. Vanmorgen werd zelfs even bijna de 500 m3/s bereikt. Dit zijn echter 'onechte' afvoerpieken die niet door extra water, maar door het beheer van de stuwen worden veroorzaakt. De werkelijke afvoer in de Maas bedraagt nu ongeveer 250 m3/s, maar omdat de stuwen slecht zijn afgeregeld laten ze soms tijdelijk veel te veel water door. Enkele uren later, als bij de stuw het peil te ver is gezakt, sluit de stuw weer en zakt de afvoer weer net zo snel als hij gestegen is. Daarom spreek ik in mijn berichten altijd over de daggemiddelde afvoer. 

Rijn voerde dit hoogwaterseizoen weinig water af

De kans op hoogwatergolven is in het winterhalfjaar veel groter dan in de zomer. Het hoogwaterseizoen loopt in de Rijn daarom van 1 november tot eind april. Als we terugkijken op het afgelopen hoogwaterseizoen, dan zien we dat dit in november met extreem lage afvoeren begon, in december langzaam opkrabbelde naar minder extreem lage afvoeren, in januari en februari wel steeg, maar aan de iets te lage kant bleef, in maart wel even kort piekte en in april weer zakte naar vrij lage afvoeren voor de tijd van het jaar.

Al met al voerde de Rijn in de periode november-april ca 75% van de normale hoeveelheid water af. Een dergelijke lage waarde komt niet heel vaak voor, pas circa 17 keer sinds 1901, maar heel recent was de winter van 2016/17 nog wel veel droger met slechts 63% van de afvoer. Daarvoor moeten we terug tot de winter van 1995/96 tot aan nog zo’n lage waarde. 

De lage waarde van dit seizoen werd vooral veroorzaakt door de maand november, toen slechts 40% van de normale hoeveelheid water werd afgevoerd. De andere maanden zaten steeds tussen de 80 en 90% en maart was het afvoerrijkst met 105%. Slechts op 27 dagen (15% van de tijd) was de afvoer hoger dan de normale afvoer, op alle andere dagen lag de afvoer er dus onder. Vaak onder het gemiddelde dus, maar buiten de zeer lage afvoeren van november, dde naweeën waren van de zeer droge zomer van 2018, zakte de afvoer in dit hoogwaterseizoen nooit ver weg. Alleen medio april werd de 1500 m3/s enige tijd onderschreden, wat een gevolg was van een langdurig droge periode die liep van half maart tot half april. 

In de grafiek hieronder is de gemiddelde afvoer van alle hoogwaterseizoenen sinds 1901 afgebeeld. De figuur laat zien dat er grote jaarlijkse verschillen zijn en dat natte en droge winters elkaar soms zelfs direct opvolgen. Er zijn soms perioden met veel jaren met wat meer water en soms met wat minder en het 11-jarig gemiddelde (rode lijn) schommelt daarom heen en weer; met er is geen heel duidelijke trend. 

gemiddelde afvoeren hoogwaterseizoen Rijn.jpg

Grafiek van de gemiddelde Rijnafvoer van het hoogwaterseizoen van alle jaren sinds 1901
Grafiek van de gemiddelde Rijnafvoer van het hoogwaterseizoen van alle jaren sinds 1901

Die trend is er wel, maar slechts heel licht en daarom niet op het oog zichtbaar. De Rijn voert in de winter tegenwoordig namelijk wat meer water af dan vroeger; maar dit wordt niet veroorzaakt door veel vaker hoge afvoeren. Het zijn vooral de winters met een lage afvoer die tegenwoordig minder vaak voorkomen wat de stijgende trend veroorzaakt. 

Opvallend is wel dat we nu recent weer 2 van dergelijke winters met een lage afvoer hebben meegemaakt; mogelijk is er een kentering gaande. Nu waren het vroeger vooral de koude winters die een lage gemiddelde afvoer lieten zien, maar zowel in 2017 als dit jaar waren het juist vrij warme winters. De toekomst zal leren of dit uitbijters waren of dat we vaker lage afvoeren in de winter krijgen. 

In de grafiek hieronder is de maximale afvoer afgebeeld die in dit hoogwaterseizoen is opgetreden. De afgelopen winter kwam de afvoer tot iets boven de 5.000 m3/s wat aan de lage kant is voor het winterhalfjaar. Gemiddeld over alle jaren bedraagt de hoogste afvoer ca 6.550 m3/s. Die waarde is de laatste jaren al veel vaker niet gehaald en daarom zien we ook dat het langjarig gemiddelde (rode lijn) al een 15-tal jaren sterk aan het dalen is. 

hoogste afvoeren hoogwaterseizoen Rijn.jpg

Grafiek van de maximale Rijnafvoer van het hoogwaterseizoen van alle jaren sinds 1901
Grafiek van de maximale Rijnafvoer van het hoogwaterseizoen van alle jaren sinds 1901

Rond 2004 piekte het langjarig gemiddelde omdat we toen een periode van veel hoogwaters achter de rug hadden. Het was ook in die tijd dat de Nederlandse regering een aantal besluiten nam om de waterveiligheid fors te vergroten en het programma Ruimte voor de Rivier werd daarna voorbereid en uitgevoerd. Na 2004 hielden de hoogwaters echter plotseling op en steeg de lijn niet verder. Gewone hoogwaters waren er niet veel en hele hoge kwamen al helemaal niet meer voor. Het langjarig gemiddelde is nu dan ook al bijna weer terug op het niveau van voor de periode met grote hoogwaters. Bij nader inzien waren de hoogwaters tussen 1995 en 2003 niet het begin van een zich doorzettende trend, maar een op zich staande periode, zoals we dat bij de Rijn vaker zien.