zondag 16 december 2018

De stijgende waterstanden waren van korte duur, want zowel de Rijn als de Maas daalt weer. In dit bericht een vooruitblik of de daling doorzet of dat er toch nog en stijging in zit voor het einde van het jaar. Als special dit keer extra aandacht voor de vaak opvallende waterstanden rond kerst en de jaarwisseling.

Hoge drukgebied heeft zich hersteld, waterstanden dalen weer

De rivieren hebben even mogen profiteren van een paar flinke regengebieden die samenhingen met extra activiteit van de Atlantische Oceaan; en de lage afvoeren en waterstanden zijn daarom voorlopig verleden tijd. 

Toch is het wel opvallend hoe makkelijk het hoge drukgebied boven Scandinavië en West Rusland zich deze week kon herstellen. In mijn vorige bericht meldde ik al dat het Europese weermodel aan het twijfelen was gegaan of de westelijke circulatie wel door zou zetten en dit model kreeg voorlopig gelijk. De luchtdruk in de kern van het hoge drukgebied steeg tot boven de 1040 en de deur naar de Atlantische Oceaan ging weer even op slot. 

Vandaag wist een nieuw neerslaggebied voor het eerst weer door te dringen, maar erg actief is het allemaal nog niet en ook de komende 3 tot 4 dagen blijft het hoogstens licht wisselvalling met in West Europa enkele bescheiden regengebieden. Niet voldoende om Maas en Rijn weer te laten stijgen, dus die moeten het voorlopig doen met de afvoer van het water dat tijdens de natte periode is gevallen

Vanaf vrijdag zou er dan weer een omslag kunnen komen naar nattere omstandigheden en de weermodellen verwachten dan een dag of 3 flink wat neerslag. Dat kan dan wel voor een stijging zorgen van de rivieren gedurende de kerstdagen. Een echte hoogwatergolf lijkt er dan echter  niet in te zitten, want na de kerstdagen zou het wel weer eens wat langer droog kunnen worden. Op de weerfora zoals 'weerwoord.be' gonst het al enige tijd van berichten dat het rond de jaarwisseling wel eens kouder zou kunnen worden vanwege een nieuw sterke blokkade door hoge drukgebieden. Als dat inderdaad uitkomt, dan betekent dat ook dat de waterstanden begin januari weer flink kunnen dalen.

Samengevat ziet mijn verwachting er als volgt uit: deze week eerst licht wisselvallig weer en langzaam dalende waterstanden. Rond het komend weekend wat meer neerslag en enige stijging van de rivieren rond de kerstdagen, maar geen hoogwater. Vanaf de jaarwisseling neemt de kans op wat verder dalende waterstanden dan weer toe, maar dat laatste is nu nog erg onzeker.

Rijn steeg tot ca 9,2 m bij Lobith (2100 m³/s); deze week dalend naar iets boven de 8 m.

De regen van vorig weekend leverde een aardige stijging op in de Rijn en de afvoer bij Lobith kwam voor het eerst sinds medio juni weer boven de 2000 m³/s. De waterstand kwam tot 9,2 m, ruim 2,5 m hoger dan eind november. Na al het lage water van de afgelopen maanden lijkt dat heel wat, maar het is nog steeds iets onder de gemiddelde afvoer voor deze tijd van het jaar; die bedraagt ca 2500 m³/s. 

De hoogste afvoer werd op donderdag en vrijdag bereikt bij een afvoer van 2100 m³/s. Op zaterdag bleef de afvoer nog vrij hoog vanwege het water uit Zuid Duitsland dat er langer over doet.  Omdat het de hele afgelopen week grotendeels droog was, zal de afvoer de komende dagen weer flink gaan dalen. De sneeuw en regen van vandaag en ook wat regen die morgen wordt voorspelt zal weinig invloed hebben op de afvoeren. Gedurende de week verwacht is dat de Rijnafvoer weer gestaag terugzakt naar ongeveer 1350 m³/s aan het eind van de week. Daar hoort dan een waterstand bij van net iets meer dan 8 meter bij Lobith. 

Als de verwachting uitkomt, dan zou het vanaf vrijdag weer intensiever kunnen gaan regenen. Dit levert dan weer extra afvoer op, die vanaf zondag voor een nieuwe stijging kan zorgen. De hoeveelheden regen die verwacht worden zijn niet groot en de duur van de neerslagperiode lijkt ook maar kort. Op grond van die verwachting zou er rond de kerstdagen dan een nieuw golfje kunnen komen van rond de 2000 m³/s, wat overeen komt met een stand bij Lobith van 9 m +NAP. Volgende week zal meer duidelijk zijn of dit uit komt en kan ook meer gezegd worden over de mogelijk langere droge periode die daarna aanbreekt.  

Maasafvoer was even wat hoger, maar deze week weer ruim onder de normale afvoer

Als gevolg van de neerslag steeg de Maasafvoer tot boven 650 m³/s, wat boven het langjarig gemiddelde is wat ca 350 tot 400 m³/s bedraagt. Het ging echter om een kort piekje en inmiddels is de afvoer al weer tot ca 200 m³/s gedaald bij Maastricht. 

Ook al valt er wel wat neerslag in het stroomgebied, toch levert dat onvoldoende op voor een nieuwe stijging. De hele week blijft de afvoer daarom schommelen tussen de 150 en 200 m³/s. Pas vanaf vrijdag is een nieuwe stijging mogelijk als er weer wat neerslag gaat vallen. De hoeveelheden zijn ook dan niet zo groot en een grotere stijging lijkt er daarom niet in te zitten.

Op grond van de huidige weersverwachtingen ga ik er van uit dat de afvoer rond de kerstdagen wel weer naar 500 m³/s zou kunnen stijgen, maar  dat het ook dan om een korte periode van licht verhoogde afvoeren gaat. Maar dit is nog ver weg en we zullen nog even moeten wachten voor er meer zekerheid is over de weersvooruitzichten. Zeker bij de Maas is er in deze tijd van hert jaar niet eens zo heel veel voor nodig om de afvoer naar 1000 m³/s te laten stijgen, dus als de Atlantische Oceaan iets meer actie aan de dag legt, dan is dat ook goed mogelijk.

Dit jaar waarschijnlijk slechts een kleine kerstpiek

Zoals iedereen wel weet is de kans op een witte kerst in ons land niet zo groot. In de landen om ons heen is dat al niet anders, ook al zijn er daar heuvels en middelgebergten, waar het kouder is en de kans toch wat groter zou moeten zijn.  Maar ook in Duitsland is het zogenaamde Weihnachtstauwetter (kerst-dooiweer) een begrip en komt warm weer rond deze tijd van het jaar zo vaak voor dat deze periode zelfs een aparte naam heeft gekregen. 

In het weerbeeld zien we in de laatste decade van het jaar dan ook opvallend vaak een actieve westelijke luchtstroming die zacht en regenachtig weer tot ver over Europa blaast. Zelfs in de middelgebergten kan het dan boven nul komen, waardoor de eventuele sneeuw er weg dooit. 

Dit warme weer rond de kerstdagen is ook in de rivierafvoeren terug te zien. Als we naar de gemiddelde afvoeren kijken van Rijn en Maas gedurende de maanden november t/m januari, dan zien we dat die vanaf november langzaam toeneemt om dan rond de laatste decade van december ineens te versnellen en te pieken in de eerste decade van januari (zie grafieken hieronder). Bij de Rijn bedraagt de sprong in de gemiddelde afvoer tussen de 2een 3edecade van december 350 m³/s; dit is het dubbele van de periode daarvoor, die ook al hoger was dan de periode daar weer voor. Bij de Maas is  de sprong met 75 m³/s wel de grootste, maar is het verschil met de periode ervoor (55 m³/s) iets minder groot.

De eerste decade van januari is ook, bij zowel de Maas als de Rijn, de periode van de winter dat de hoogste gemiddelde afvoer wordt gemeten en ook vinden we in deze tijd van het jaar de meeste hoogwatergolven bij beide rivieren. Dit is opvallend, want doorgaans wordt het in de loop van januari nog wat kouder en valt er dan ook vaker sneeuw. Je zou dan verwachten dat als die sneeuw gaat smelten in het voorjaar, dat dan pas de hoogste afvoeren optreden. 

Maar de hoogste frequentie van hoge afvoeren vinden we dus juist in het begin van de winter. Het verschijnsel dat dit veroorzaakt is de combinatie van een vaak nog vrij dun sneeuwdek (het heeft aan het begin van de winter namelijk nog geen tijd gehad om aan te groeien), dat dan vanwege het kerst-dooiweer in één keer weg kan dooien. Later in de winter is het sneeuwdek vaak dikker, vooral hogerop in de heuvels, en dan dooit het niet meer overal in een keer weg. De dikkere sneeuwlaag zorgt dan zelfs voor berging waar een deel van het regenwater in opgeslagen kan worden, wat de afvoer van regenwater zelfs wat kan afremmen. 

Zo kan de dunne sneeuwlaag eind december dus in een keer smelten en samen met het regenwater dat dan valt voor een wat hogere piek zorgen en de grotere kans op regenachtig weer rond de kerstdagen zorgt er voor dat die piek ook wat vaker in die periode optreedt. 

Mogelijk heeft de klimaatverandering ook invloed op dit verschijnsel. Dat kan op verschillende manieren, zo kan de westelijke circulatie actiever zijn geworden, waardoor het dooiweer vaker optreedt, of de hoeveelheid neerslag kan toenemen, omdat de lucht meer waterdamp bevat, en ook kan de kans op sneeuw in de middelgebergten afnemen, door de hogere temperaturen. Het is niet meteen te zeggen welk effect dominant is, of dat het een combinatie van effecten is, en misschien zijn er nog wel meer veranderingen. 

In de figuren hieronder heb ik de situatie van de afgelopen 40 jaar (sinds 1980) in rood aan de grafieken toegevoegd. Dit is de periode dat de klimaatverandering duidelijk zichtbaar is in het weerbeeld. We zien dat zowel bij de Maas als de Rijn het verschijnsel van de Kerstpiek nog wat duidelijker is geworden. De sprong in de 3e decade van december is groter geworden en de gemiddelde afvoer in de eerste decade van januari ook. Bij de Rijn gaat het om bijna 20% meer, bij de Maas om ruim 10%.

In de andere decaden van de winter, zowel in november, als februari (niet afgebeeld) zijn die verschillen lang niet zo groot. Er lijkt dus wel iets opvallends aan de hand te zijn in het weerbeeld rond de jaarwisseling, wat zich dan uit in flinke veranderingen in de gemiddelde rivierafvoer. Voor zover ik heb nagegaan is de hoogte van de piekafvoeren trouwens niet toegenomen, ze treden alleen vaker op, waardoor de gemiddelde afvoer toe is genomen.

Als we naar de verwachtingen voor de komende kerstdagen kijken, dan lijkt er dit jaar wel een kerstpiek te komen, maar het zal meer een piekje zijn, dan een piek. Er ligt ook vrijwel geen sneeuw in de middelgebergten en de westelijke circulatie is dit jaar ook niet zo actief, waardoor de kans op een groot hoogwater erg klein is.