Zware buien zorgen voor kleine opleving in rivierafvoeren; later weer licht dalend.

De droge periode duurde niet zo heel erg lang en werd in de nacht van zaterdag op zondag afgesloten met zeer zware buien die voor het grootse deel ten zuidoosten van Nederland langstrokken. Het bracht voldoende regen om Rijn en Maas weer wat te laten stijgen. Gedurende de komende week valt ook zo nu regen, dus de waterstanden blijven voorlopig vrij hoog voor de tijd van het jaar. In het water bericht leest u de details.

In de rubriek Water Inzicht grafieken van de afvoeren van Rijn en de Maas, waaruit het bijzondere jaarverloop tot nu toe blijkt.

Water van de week

Lagedrukgebieden houden voorlopig grip op het weer in de stroomgebieden

Het hogedrukgebied dat Nederland enkele dagen warm en droog weer bracht, is al weer van de weerkaarten verdwenen. De overgang naar een ander weertype werd gisteren ingeluid door een klein lagedrukgebied dat razendsnel vanaf Spanje diagonaal over Europa trok, via Frankrijk en Noord-Duitsland naar Scandinavië.

Het zorgde in een brede zone voor zware buien met grote hagel en lokaal veel regen. In het noorden van Frankrijk viel in het stroomgebied van de Maas lokaal 50 tot 60 mm. In het stroomgebied van de Rijn werden dergelijke hoeveelheden regen ook opgevangen in de Vogezen, Luxemburg en delen van de Eifel.

De grootste hoeveelheden werden echter buiten de stroomgebieden van de Nederlandse rivieren opgemeten. Op de grens van Italië en Zwitserland viel in het stroomgebied van de Ticino, die afwatert op de Po, lokaal meer dan 200 mm regen. In bergachtig gebied zorgt dat al snel voor modderstromen en beken die buiten hun oevers treden met grote schade tot gevolg. Het is deze zomer al een paar keer eerder gebeurd dat de Alpen met dergelijke zware buien te maken kregen.

Hier zien we duidelijk de gevolgen van de, als gevolg van de klimaatverandering, steeds warmere atmosfeer, die meer vocht kan bevatten. In hoogzomer als de temperatuur zijn hoogste niveau bereikt, is deze toename in absolute zin het grootst. De risico's voor de bewoners van de bergdorpen zijn de afgelopen jaren daardoor snel groter geworden en de verwachting is dat dit nog maar het begin is, want de atmosfeer warmt voorlopig nog wel even verder op.

De buien die in België, Frankrijk en Duitsland vielen, waren ook zwaar maar niet uitzonderlijk en hadden een kaliber dat iedere zomer wel voorkomt. Wel bijzonder was de omvang van het gebied waar de buien voorkwamen; het liep helemaal van Spanje tot aan Noord Duitsland. Het lagedrukgebied trekt nu snel verder weg en met een westelijke luchtstroming is koelere lucht over de stroomgebieden uitgestroomd. Daarin ontwikkelen zich de komende dagen ook weer buien, maar die zijn veel minder zwaar.

Op donderdag nadert een nieuw lagedrukgebied maar deze heeft zijn oorsprong in het zeegebied ten zuiden van IJsland en trekt ten noorden van ons langs in de richting van Denemarken waar het in het weekend arriveert. De koers is nog wat onzeker en zoals het er nu naar uitziet blijft de meeste neerslag vrij noordelijk en krijgen de rivieren er niet echt mee te maken. 

In de Alpen kan vanaf volgend weekend wel weer veel regen vallen, wanneer een lagedrukgebied vanuit de Middellandse Zee het weer daar gaat beïnvloeden. Op deze termijn is de invloed van de beide lagedrukgebieden op het weer in de stroomgebieden nog moeilijk vast te stellen, maar het laat wel zien dat hoge druk voorlopig weinig invloed gaat hebben op de stroomgebieden. De kans blijft daarom groot dat er voldoende regen valt om de rivieren op een, voor deze tijd van het jaar, relatief hoog niveau te houden.

Stand Lobith stijgt circa 50 cm naar 10,6 m (NAP), vanaf 5 juli weer licht dalend

De waterstand in de Rijn varieerde deze week maar weinig en bleef de hele tijd boven de 10 m (NAP), wat ca 1 m hoger is dan gemiddeld in deze tijd van het jaar. Eerst daalde de stand wat, maar onder invloed van wat extra water uit Zuid-Duitsland steeg ze later in de week weer iets.

De zware buien van afgelopen nacht zorgden vooral in de stroomgebieden van de Moezel en enkele Midden Duitse zijrivieren voor hogere afvoeren en dit water zal in 2 tot 3 dagen Lobith bereiken. De stand stijgt daar dan weer iets naar circa 10,6 m (NAP) op 3 en 4 juli. De afvoer die nu rond 2.900 m³/s bedraagt, zal dan weer tot circa 3.250 m³/s stijgen. Dat is 1.000 meer dan het langjarig gemiddelde voor deze tijd van het jaar.

Wat daarna gebeurt hangt af van de hoeveelheid regen die de komende 3 tot 4 dagen gaat vallen. Heel veel neerslag wordt niet verwacht en daarom verwacht ik vanaf 5 juli weer een langzame daling naar circa 10,2 m (NAP) rond 10 juli.

Een wat hogere stand is echter ook mogelijk en dit hangt af van de koers die de lagedrukgebieden later in de week gaan afleggen. Op dit moment ziet het eruit dat zij niet heel veel regen gaan brengen maar op een termijn van 5 tot 7 dagen kan dat zeker nog wel veranderen.

Maas stijgt komende dagen circa 250 m³/s.

In het stroomgebied van de Maas viel de afgelopen nacht de meeste regen (ca 40 tot 60 mm) aan de zuidkant van de Ardennen. Dit water is wat langer onderweg dan het water uit de noordkant en is circa twee dagen onderweg voordat het bij Maastricht voor een stijging zorgt van circa 100 m³/s. Dat komt bovenop de circa 150 m³/s die de afvoer nu bedraagt.

In de rest van Ardennen viel ook zo'n 20 tot 30 mm regen en dat leverde vandaag al een lichte stijging op van circa 50 m³/s. Ondanks de grote hoeveelheden regen gaat het in de zomer meestal maar om beperkte stijgingen omdat veel water in het stroomgebied door de vegetatie wordt onderschept en weer kan verdampen voordat het de rivieren bereikt. 

De afvoeren die ik hier noem zijn gemiddelden want in werkelijkheid vertoont de Maas op dit moment uitzonderlijke schommelingen in de waterafvoer. Door het stuwbeheer in Wallonië zijn er altijd al grote schommelingen maar de afgelopen dagen is het helemaal extreem. Wie op waterinfo.nl de afvoer van Maastricht opzoekt zal zien dat deze heel sterk schommelt en soms zelfs onder nul belandt, waardoor de registratie zelfs even helemaal stopt.

Hieronder heb ik de afvoergrafiek van het laatste station in België langs de Maas bij Lixhe afgebeeld; dit ligt ca 15 km van Maastricht. Het laat goed de pieken zien en het bijna stilvallen van de afvoer daartussen. Dit is niet heel bijzonder want het gebeurt vaker, maar we zien het vrijwel alleen als de afvoer heel erg laag is.

Nu is de afvoer met gemiddeld zo'n 100 tot 150 m³ per seconde relatief hoog en toch zijn er deze uitzonderlijke schommelingen. Vanmorgen steeg de afvoer zelfs even tot 500 m³/s om daarna weer helemaal weg te vallen. Het is vooral nadelig voor de Grensmaas die bij Maastricht begint en een vrij afstromend traject van de Maas is.

De afvoerschommelingen zorgen daar voor peilschommelingen van 1,5 tot 2 m. Veel vissen en andere organismen die in de Grensmaas leven zijn hiervan de dupe want zij zijn niet opgewassen tegen deze grote schommelingen en de bijbehorende veranderingen in stroomsnelheid.

Het is een probleem dat al lang bestaat in de Maas en het is jammer dat de Nederlandse en Waalse waterbeheerders hier nog steeds geen goede oplossing voor hebben gevonden. Het ontstaat doordat de Waalse stuwen veel te sterk op kleine schommelingen in de waterstand reageren op momenten dat dat helemaal niet nodig is. Bij afvoeren van rond de 200 m³/s is er namelijk geen noodzaak om een stuw open te gooien als de stand 5 of 10 cm stijgt. Het probleem wordt extra groot omdat iedere stuw het effect van de vorige versterkt, zodat de schommelingen almaar hoger in Nederland aan komen.

De buien die de komende 3 tot 4 dagen in het stroomgebied worden verwacht, brengen nogmaals zo'n 20 tot 30 mm regen. Dat is niet voldoende voor een grote stijging, maar het zorgt er wel voor dat, samen met de afvoer die uit het zuiden van België onderweg is, de Maas tot het einde van de week rond de 250 m³/s zal blijven schommelen. Vanaf het weekend verwacht ik weer een daling maar mochten de lagedrukgebieden zich anders ontwikkelen dan nu verwacht dan kan ook de hoge afvoer nog wel enige tijd aanhouden.

Water in zicht.

Het verloop van de Rijn- en Maasafvoer van het lopende jaar.

In de grafieken hieronder heb ik het afvoerverloop van de Rijn en de Maas van dit jaar vanaf 1 januari weergegeven (de blauwe lijnen). In de grafieken zijn ook nog een aantal andere lijnen afgebeeld: de rode lijn geeft de hoogste afvoer aan die ooit op een datum is opgetreden en het zwarte de laagste; de groene geeft het gemiddelde aan over de hele meetreeks vanaf 1901 bij de Rijn en 1911 bij de Maas en met de twee dunne lijnen is de afvoer weergegeven die gemiddeld in 10% van de tijd wordt overschreden (dit is de puntjeslijn) en onderschreden (de streepjes lijn).

De afvoeren van de beide rivieren zijn het hele jaar al aan de hoge kant en als het gemiddelde tijdens een daling al werd bereikt, dan was dat steeds maar voor korte tijd. Er waren verschillende pieken maar die waren geen van alle extreem want ze bleven ruim onder de hoogste afvoeren die in die tijd van het jaar zijn opgetreden (rode lijn).

In april en begin mei waren de hoge pieken even voorbij maar toen het zomerhalfjaar aanbrak en de buiigheid in Centraal-Europa sterk toenam stegen ook de afvoeren weer. Zowel in de Maas als de Rijn ontwikkelden zich in mei en begin juni zomerpieken. Deze waren ook niet uitzonderlijk hoog maar wel hoog voor de tijd van het jaar.

De afvoeren van de beide rivieren schommelen nu rond stippellijnen, wat betekent dat deze waarden gemiddeld maar in 10% van de tijd worden overschreden. Het zijn dus afvoeren die gemiddeld zo eens in de 10 jaar optreden. Voorlopig ziet het ernaar uit dat er bij zowel de Rijn als de Maas niet heel veel gaat veranderen.  De waterstand blijft nog zeker tot circa 10 juli op dit vrij hoge niveau en omdat het buiige weer ook nog wel even lijkt aan te houden is een sterke daling nog niet in zicht.

Bij de Rijn speelt daarbij nog mee dat er nog steeds zeer veel water opgeslagen is in de Zwitserse meren en dat zorgt nog wel gedurende 4 tot 6 weken voor veel extra water. Dus zelfs als het droog wordt in de Alpenregio kan het nog wel even duren voordat de langjarig gemiddelde afvoer weer wordt bereikt.