zondag 11 november 2018

In dit bericht aandacht voor de droogte die ondanks de regen van dit weekend nog aanhoudt en vanaf volgende week zelfs weer groter wordt. De afvoeren in de rivieren stijgen daarom maar enkele dagen en de stijging is beperkt. In het tweede deel van dit bericht aandacht voor de grondwaterstanden, die na de droge zomer zeer laag staan en voorlopig ook niet stijgen. Hiermee zou de droogte van dit jaar een schaduw vooruit kunnen werpen op het volgend jaar. 

Opleving rivieren slechts van korte duur

De regen van dit weekend levert slechts een lichte stijging op van de afvoeren en waterstanden in de rivieren. Een weersomslag is voorlopig ook niet  in zicht en na een kleine stijging gaan de afvoeren later in de week gewoon weer omlaag. Ons weer wordt bepaald door twee enorme weersystemen, een groot lage drukgebied op de Atlantische Oceaan en een sterk hoge drukgebied boven Rusland. In het weerkaartje hieronder zijn de beide grootmachten goed te zien.

Het afgelopen weekend slaagde het lage drukgebied er in om enkele neerslaggebieden tot over West Europa te laten trekken en dit leverde lokaal een paar cm neerslag op. Het hoge drukgebied is echter zeer sterk en wist, ook al ligt de kern nog 1000 km oostelijk van Moskou, de regen beperkt te houden tot Frankrijk en de Benelux; en in Duitsland viel al bijna niets. 

Gewoonlijk bewegen de hoge drukgebieden boven Europa van west naar oost en als ze dan eenmaal boven Rusland zijn aangekomen, verslapt hun invloed. Dit maal gaat het echter anders, want het Russische hoge drukgebied is nog steeds zeer invloedrijk en is zelfs van plan tegendraads te gaan bewegen en schuift komende week via Midden Europa naar Scandinavië. 

Een uitzonderlijke situatie die wel past bij deze uitzonderlijke zomer en herfst. Het gevolg is dat nieuwe regengebieden na maandag Europa niet meer kunnen bereiken en het opnieuw voor langere tijd droog wordt. De wind gaat naar het oosten, waarmee later in de week ook wat koudere lucht wordt aangevoerd. Het einde van deze geblokkeerde luchtdrukverdeling is voorlopig niet in zicht en kan zelfs tot begin december voortduren.

Rijnafvoer stijgt naar ca 900 m³/s om daarna weer te dalen

In het begin van de afgelopen week voerde de Rijn nog wat water af dat afkomstig was van de neerslag in de week daar weer voor. Vanaf woensdag was dat water open en daalde de afvoer weer wat sneller tot vandaag een laagste punt van 780 m³/s werd bereikt. Dat is ca 50 m³/s meer dan het eerdere dieptepunt van 30 oktober. De waterstand daalde deze week ca 20 cm naar 6,65 m +NAP op dit moment.

De daling stopt nu weer even, want er is wat extra water onderweg van de regen die dit weekend is gevallen. Dit viel (en valt ook nu nog) vooral in het stroomgebied van de Moezel. Vanaf dit moment gaat de afvoer alweer iets stijgen, maar morgen gaat het iets sneller als het water uit Midden Duitsland en later uit de Moezel aankomt. Op woensdag verwacht ik dan een hoogste afvoer van ca 875 tot 900 m3/s, waardoor de waterstanden met ca 25 cm zullen stijgen tot ca 6,9 m bij Lobith. 

Na woensdag neemt de afvoer vanuit de Moezel dan weer af, maar komt er nog wel wat extra water via de Bovenrijn onze kant op. De daling verloopt daarom langzaam en in de loop van het komend weekend verwacht ik dan dat de afvoer weer onder de 800 m³/s zal zakken. 

Omdat het de hele week droog blijft in het stroomgebied, ziet het er naar uit dat de daling daarna door zal zetten. Zelfs tot het midden van de week daarna (dat is 21 november) wordt geen neerslag meer verwacht en dat betekent dat de Rijn tot het eind van die week kan blijven dalen. De kans is groot dat de afvoeren dan ook weer onder de 750 m³/s zullen zakken en een lagere afvoer dan op 31 oktober van dit jaar is zeker niet uit te sluiten.

Maas stijgt even, maar gaat ook weer snel omlaag

De Maas ligt net iets gunstiger ten opzichte van de regengebieden die het Europese vasteland nog wel kunnen bereiken. Vooral in Noord Frankrijk en de zuidzijde van de Ardennen viel voldoende regen om de zijrivieren van de Maas aldaar wat te laten stijgen. Dit water arriveert later vandaag in de Maas en zal dan morgen bij Zuid Limburg voor een lichte stijging van de afvoeren zorgen. Op grond van het water dat nu onderweg is verwacht ik een afvoer van ca 100 m³/s bij Maastricht. 

Vanmiddag en vannacht wordt echter nog meer neerslag verwacht boven de Ardennen en dat zorgt voor nog wat extra water. Een verdere stijging tot 200 m³/s of nog wat meer bij Maastricht is dan mogelijk. Dit piekje verwacht ik dan op dinsdag of woensdag. 

Ook in het stroomgebied van de Maas wordt het daarna weer voor lange tijd droog en de afvoeren zullen dan ook weer snel gaan dalen. In het  komend weekend kan de afvoer dan al weer onder de 50 m³/s zakken en in de week daarna nog verder naar dezelfde lage afvoeren als we de afgelopen weken hebben gehad.

Grondwaterniveau onder Nederland zeer laag

De bodem van Nederland bestaat tot grote diepte uit zand en klei en lokaal ook veen. Een kenmerk van deze bodems is dat er kleine poriën tussen de gronddeeltjes aanwezig zijn, die zich kunnen vullen met water. De bodem bestaat voor ca 10 tot 15% uit deze poriën en een kubieke meter bodem kan dus 100 tot 150 liter water bevatten. 

Als het regent dan zakt het water in de bodem en vullen eerst de poriën zich in de bovenste laag (waar de planten wortelen), maar als het langer regent dan sijpelt het water via de poriën naar beneden tot een niveau waaronder alle poriën gevuld zijn met water. Dit niveau noemen we het grondwater. Als je een gat graaft in de Nederlandse bodem, dan zal je vaak al na 1 meter op dit grondwaterniveau stuiten, maar onder heuvelgebieden zoals de Veluwe zit het wel 50 m diep of nog dieper. 

Het grondwater in de Nederlandse bodem staat niet stil, maar stroomt heel langzaam van hoog naar laag. Als het op zijn we een laag gebied tegen komt, dan komt het daar aan de oppervlakte en voedt het een beek, moeras of rivier. Het grondwaterniveau fluctueert in de loop van het jaar: het daalt in de zomer want dan gebruiken de planten het meeste regenwater en dan stroomt er meer grondwater weg dan dat er wordt aangevuld. In de winter is het dan andersom, want dan gebruiken de planten geen water en stijgt het peil doorgaans weer.

Het grondwater kan ook gezien worden als een enorme watervoorraad waar het regenwater van vele honderden jaren neerslag in is opgeslagen en hier maken we dankbaar gebruik van want een groot deel ons drinkwater pompen we er uit op. Ook de landbouw gebruikt het en vooral daar waar het water niet via kanalen kan worden aangevoerd – dit zijn grote delen van Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel en Drenthe – wordt het water in droge zomers door de landbouw aangesproken voor beregening. 

Al dit extra watergebruik zorgt er voor dat de grondwaterstand in de zomer, vooral als het een droge zomer is, extra snel zakt. In de meeste jaren is de winter daarna voldoende nat om de voorraad weer aan te vullen. Dit jaar was tot nu toe zeer droog en in heel Nederland is de grondwaterstand nu dan ook zeer laag. In de kaart hieronder is de situatie in Brabant weergegeven. Vrijwel alle meetpunten melden daar een zeer lage stand. Het grafiekje daaronder geeft het verloop weer van een van de meetpunten in Oost Brabant.

In de onderste grafiek is duidelijk te zien hoe het peil in het begin van de zomer nog vrij hoog was (na de natte winter), maar dan vanaf juli zeer sterk gaat dalen. Gewoonlijk begint het peil vanaf september weer te stijgen, maar dit jaar is dat nog niet gebeurd en het is de vraag of de komende winter wel voldoende water gaat brengen om het peil weer voldoende op te schroeven. 

In een andere grafiek (zie hieronder) is het verloop van een meetpunt op de Veluwe bij Otterlo te zien. Het is een van de meetpunten van provincie Gelderland. Ook hier is de stand dit jaar zeer laag en waar in andere jaren met een lage stand het peil in oktober altijd al ging stijgen, gebeurt dat nu niet. De situatie lijkt wel wat op de jaren rond 1976. Dat jaar staat geheel links en hier is goed te zien hoe het winterpeil in het jaar erna nauwelijks steeg, waardoor ook 1977 en 1978 een zeer lage stand hadden. Pas na enkele jaren kruipt het grondwater langzaam uit het dal. De vrees is dat dat dit jaar ook kan gebeuren en dat de rondwaterstand dan aan het begin van het volgend groeiseizoen nog zo laag is dat, als het dan ook een droge zomer is, er onvoldoende water beschikbaar is voor beregening van gewassen.

 

Een volgend bericht volgt komend weekend, tenzij er aanleiding is voor een eerdere update.