Langere droge periode in het vooruitzicht

De afgelopen week viel het mee met de neerslag in de stroomgebieden en Rijn en Maas ontvingen maar een beetje extra waterDit leidt nauwelijks tot een stijging van de waterstanden. De komende week verloopt zo goed als droog en mogelijk dat dit droge weer ook in de eerste week van oktober nog aanhoudt. Dat betekent dat de waterstanden zo in het naseizoen toch nog even gaan dalen. In het waterbericht leest u de details.

In de rubriek Water Inzicht een overzicht van de jaarlijkse uitersten in de afvoeren van de Rijn en de Maas. De extremen worden extremer horen we vaak, maar het afvoerverloop laat tot nu toe een ander beeld zien. Alhoewel de situatie bij de Maas misschien wel aan het veranderen is. 

water van de week

Een komen en gaan van hogedrukgebieden

De afgelopen week was de verwachting dat er veel regen zou gaan vallen, maar de neerslaghoeveelheden bleken uiteindelijk mee te vallen. Er passeerden enkele regengebieden en soms vielen er buien, maar op de meeste plaatsen viel niet meer dan 15 tot 20 mm regen.

Er waren wel wat uitzonderingen: zo viel er langs de Nederlandse kust vanwege buien vanaf de Noordzee meer neerslag, met enkele uitschieters tot ca 50 mm. En in het uiterste zuidoosten van het stroomgebied in Zwitserland maar vanuit de Middellandse Zee veel regen werd aangevoerd. Dit Zwitserse water zal ons voorlopig niet bereiken want het is vooral opgeslagen in de Bodensee en komt nu in de komende weken mondjesmaat naar Nederland.

De periode met lagedrukgebieden in de buurt die regen brachten, is nu alweer voorbij en de komende weken maken hogedrukgebieden de dienst uit en passeren de lagedrukgebieden veel verder noordelijk van ons. Vandaag ligt een hogedrukgebied dicht in de buurt en dat zal de komende dagen verder naar Oost Europa trekken. Als het ver genoeg weg is, kan donderdag of vrijdag even wat onstabielere lucht naderbij komen, met mogelijk wat regen.

Veel zal het niet voorstellen want een nieuw hogedrukgebied vanaf de Azoren komt rond het weekend alweer boven Nederland te liggen en zal daarna net als zijn voorganger naar het oosten trekken en voor enige dagen rustig en droog weer zorgen. Al met al betekent dit dat er de komende 10 tot 14 dagen waarschijnlijk maar weinig neerslag zal vallen en de rivieren hoeven daarom niet op extra water te rekenen.

Rijn eerste dagen stabiel, daarna langzaam dalend.

De eerste helft van de week daalde de waterstand van de Rijn nog naar ongeveer 7,7 m (NAP) op donderdag. De afvoer bedroeg op dat moment ongeveer 1200 m³/s. Vanaf vrijdag kwam het eerste water aan van de neerslag die In het stroomgebied is gevallen in de afgelopen dagen en is de stand een paar decimeter gestegen. Veel water is er niet onderweg maar omdat er vanuit het hele stroomgebied water onderweg is blijft de waterstand de eerst komende dagen ongeveer stabiel net onder de 8 m. De afvoer bedraagt dan ongeveer 1300 m³/s.

Vanaf komende vrijdag of zaterdag gaat de waterstand weer langzaam dalen, omdat er deze week nauwelijks regen wordt verwacht. Ik verwacht dan een daling van ongeveer 5 cm per dag en deze kan aanhouden tot het eind van de eerste week van oktober. Rond 7 oktober kan de waterstand dan tot ongeveer 7,5 à 7,6 m (NAP) zijn gedaald bij Lobith. De afvoer zal dan tussen 1.100 en 1.150 m³/s bedragen.

Dat is nog iets boven de laagste waarde die dit jaar in de laatste week van juli werd bereikt. Toen daalde de afvoer bij Lobith tot ongeveer 1050 m³/s en de waterstand bedroeg toen 7,4 m (NAP). Of de waterstand later in oktober deze waarden gaat bereiken, is nu nog niet te zeggen.  Voorlopig zijn hogedrukgebieden aan zet en blijft het droog, dus is het niet onwaarschijnlijk dat de stand nog verder zakt.  Maar binnen twee weken kan er natuurlijk nog veel veranderen in de vooruitzichten.

Maasafvoer daalt langzaam naar ongeveer 75 m3/s, op termijn nog wat lager

In het stroomgebied van de Maas is maar weinig regen gevallen in de afgelopen week. De afvoer bij Maastricht schommelde de hele week rond de 75 m³ per seconde en steeg alleen gisteren wat als gevolg van de neerslag in de Ardennen. Dat was slechts een korte opleving want inmiddels is het droog geworden in het stroomgebied en er wordt ook de komende week nauwelijks regen verwacht.

De afvoer bij Maastricht zal daarom langzaam dalen naar ongeveer 75 m³/s aan het eind van de week. Ook in de week na het volgend weekend zet die daling verder door omdat er geen regen wordt verwacht en op termijn kan de afvoer daarom dalen tot ongeveer 60 m³/s . Dat is een vrij lage waarde voor de tijd van het jaar maar niet ongebruikelijk in het najaar.

water inzicht

De extremen bij de Rijn zijn (nog) niet groter geworden

Door klimaatverandering is de verwachting dat de extremen van rivier afvoeren zullen toenemen. Vooral in de winter wordt  vaker hoogwater verwacht en in de zomer vaker zeer lage afvoeren. Als we echter naar de afvoergegevens kijken van de Rijn bij Lobith dan is daar (voorlopig) nog weinig van te merken. In de grafiek hieronder is voor ieder jaar vanaf 1901 de hoogste en de laagste waarde weergegeven die in dat jaar werd gemeten.

De hoogste afvoer (in blauw) laat jaarlijks grote schommelingen zien:  er zijn jaren met in afvoer van zelfs meer dan 12.000 m³/s maar er waren ook jaren dat de hoogste afvoer niet boven de 3000 m³/s uitkwam. Als we de trendlijn bekijken dan zien we dat deze iets is opgelopen maar bij zulke grote jaarlijkse schommelingen is dit een niet significante toename.

De toename hoeft ook niet door het vaker optreden van hoge afvoeren te worden veroorzaakt. We zien bij de Rijn namelijk ook dat de jaarlijkse afvoeren lage de laatste decennia niet meer zo vaak laag uitvallen als vroeger. Klimaatverandering hoeft dus niet alleen de hoogste afvoer te beïnvloeden maar kan ook zorgen voor minder vaak lage hoogste afvoeren.  Daarmee stijgt dan het gemiddelde van de hoogste afvoeren zonder dat de hoogste afvoeren ook toenemen.

Bij de Rijn lijken vooral de lage hoogste afvoeren minder vaak voor te komen en de hoge hoogste afvoeren niet vaker. Er zijn uiteraard in negentiger jaren een aantal uitschieters naar boven geweest, maar sinds het jaar 2000 heeft dat zich niet doorgezet en zijn er vrijwel geen hoge hoogste jaar-afvoeren meer geweest. Van het vaker optreden van hoge afvoeren is op dit moment in ieder geval nog zeker geen sprake.

Bij de laagste afvoeren die ieder jaar worden opgetekend zien we dat er ook vrijwel geen verandering is opgetreden. In veel jaren schommelt de laagste afvoer ongeveer rond de 1000 m³ per seconde. Soms komen jaren met een lagere waarde voor, maar in de hele meetreeks zijn ze in alle perioden voorgekomen en sinds de klimaatverandering echt doorzet (vanaf 1980) zien we ook niet dat de lage laagste afvoeren toenemen.

De afgelopen jaren zijn er uiteraard jaren geweest met een zeer lage laagste afvoer zoals in 2018 en 2022 en mogelijk zijn zij de eerste tekenen van een dalende trend. Maar als we iets uitzoomen en naar de laatste 30 tot 40 jaar kijken, dan zijn de jaren met een zeer lage afvoer nog in de minderheid en is er van een neergaande trend nog geen sprake.

In de Maas is bij de hoge afvoeren mogelijk wel sprake van een toename

In de grafiek hieronder zijn voor de Maas de laagste en hoogste afvoeren weergegeven die jaarlijks sinds 1911 zijn optreden. Bij de hoogste afvoeren zien we nu wel een duidelijke stijging van de trendlijn, veel meer dan bij de Rijn. Deze stijging wordt echt geheel veroorzaakt door het hoge water van 2021. Als we dit hoogwater niet meenemen in de grafiek, dan zou de trendlijn net als bij de Rijn maar licht oplopen.

Nu was het hoogwater van 2021 niet alleen uitzonderlijk om zijn hoogte, maar vooral ook omdat het In de zomer plaatsvond. Hoogwaters kennen we in de Maas eigenlijk alleen maar van de winter; als er vanuit de Ardennen regenwater gecombineerd met smeltwater tot de afstroom komt. De weersituatie in juli 2021 die het hoogwater veroorzaakte, was dan ook zeer uitzonderlijk en kenden we nog niet van het stroomgebied van de Maas.

Maar als we de afgelopen maanden wat om ons heen kijken in Europa, dan zien we dergelijke extreem zware neerslag in de zomer op veel meer plaatsen opgetreden en er lijkt een duidelijke relatie te zijn met klimaatverandering. Het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat het stroomgebied van de Ardennen op niet al te lange termijn nog een keer door zo'n situatie zal worden getroffen.

Mogelijk was 2021 de kanarie in de kolenmijn die aankondigde dat zomerse hoge afvoeren in de Maas vaker gaan optreden. Voor nu is dat nog speculeren, want op grond van één voorval is dat nog niet zomaar te zeggen. We zullen de toekomst af moeten wachten om het zeker te weten.

Buiten dit ene zomerse hoogwater zien we dat er in de winter niet zo heel veel veranderd is. De trendlijn lijkt dan meer op die van de Rijn en ook hier zien we dat de zeer lage hoogste afvoeren minder vaak voorkomen en de zeer hoge hoogste afvoeren niet zijn toegenomen. Afgezien van het extreme zomerse hoogwater in 2021 dat misschien de eerste is in een reeks, is er in de winter niet zo heel veel aan de hand bij de Maas.

Bij de lage afvoeren zijn de veranderingen bij de Maas erg klein. Nu zegt een laagste afvoer hier ook niet zo heel veel, want ieder jaar heeft de Maas wel eens een periode met zeer lage afvoeren. De jaarlijks opgetreden laagste afvoer verschilt niet ze heel sterk van jaar tot jaar. Het gaat er dan vooral om hoe lang die periode duurt, maar daar is een nadere analyse en grafiek voor nodig.