Voorlopig geen langere droge periode en vanaf morgen voldoende regen voor licht stijgende standen

water van de week

Lagedrukgebieden gaan opnieuw het weer bepalen

Het weer in onze omgeving en de stroomgebieden van Rijn en Maas werd de afgelopen week bepaald door hoge druk boven Scandinavië. Het zorgde voor een droge oostelijke luchtstroming en regengebieden bleef op grote afstand. Inmiddels is een lagedrukgebied vanaf de Golf van Biskaje Frankrijk binnengetrokken en de komende dagen beweegt dit langzaam in noordoostelijke richting.

Dit lagedrukgebied, door de Franse Meteorologische dienst Monica genoemd, heeft vooral in het zuiden van Frankrijk voor zeer veel neerslag gezorgd en de kans is groot dat beken en rivieren daar de komende dagen buiten hun oevers zullen treden. Door de relatief warme winter in die regio is de Middellandse Zee minder afgekoeld dan in andere jaren en die draagt er nu aan bij dat als de luchtstroming over zee in de richting van het land staat, er veel meer vocht wordt aangevoerd dan gewoonlijk in deze tijd van het jaar.

Eerder deze week viel er op een zelfde wijze ook in Noord Italië al veel neerslag, daar waar de vochtige luchtstroming vanaf de Middellandse Zee tegen de Alpen aanbotste. Dit is goed nieuws voor die regio, want tot nu toe was er weinig sneeuw gevallen en er werd al gevreesd dat de Po en andere rivieren in Noord-Italië deze zomer weer een groot gebrek aan water zouden hebben. Of het genoeg is natuurlijk nog even afwachten maar er is aardig wat neerslag gevallen.

Zondag en maandag beweegt het Franse lagedrukgebied met de daarbij behorende regenzone langzaam verder naar het noordoosten. Hij zwakt daarbij eerst wat af, maar de verwachting is nu dat ze boven onze omgeving weer opleeft. Het is echter nog onduidelijk waar de meeste regen gaat vallen. Gisteren was de verwachting nog dat dat boven de noordelijke helft van Nederland zou zijn, maar de laatste verwachting is dat vooral het zuiden van Nederland, de Ardennen en het aangrenzende deel van Duitsland vele regen kunnen verwachten; tot meer dan 30 mm in ca 48 uur. 

Op dinsdag trekt het lagedrukgebied en de daarbij behorende de neerslag naar het oosten weg en herstelt de hoge druk zich boven onze omgeving. Het wordt dan weer een aantal dagen droog. Later In de week naderen vanaf de Atlantische Oceaan nieuwe lagedrukgebieden. Er ligt dan een hogedrukgebied boven Centraal-Europa en de meeste regen trekt aanvankelijk ten noorden van de stroomgebieden langs, maar het blijft vanaf het weekend zeker niet droog. Vanaf zondag en het begin van de week daarna kan er weer dagelijks regen vallen in de stroomgebieden, maar grote hoeveelheden worden dan niet verwacht.

Samengevat trekt er de komende dagen een lagedrukgebied vanuit Frankrijk via Nederland naar het oosten, het brengt lokaal veel neerslag, waarschijnlijk voor in het zuiden van ons land en aangrenzende delen van België en Duitsland veel regen. Voldoende om de zijrivieren van de Maas en de Rijn die daar ontspringen te laten stijgen. Daarna volgen een paar droge dagen, dus een grotere stijging zit er niet in.

Rijn daalt nog iets, daarna licht stijgend naar rond de 9,6 m (NAP).

De afgelopen week is de Rijn ruim 1,5 m gezakt tot onder de 9,5 m (NAP) en de afvoer daalde van circa 3.500 m³/s naar 2.300 m³/s. Daarmee is de rivier voor het eerst sinds 1 november onder het langjarig gemiddelde gezakt dat voor deze tijd van het jaar circa 2.600 m³/s bedraagt. Later in de week stijgt de afvoer weer naar ongeveer het langjarig gemiddelde.

Het regengebied dat morgen urenlang veel regen gaat brengen in Midden-Duitsland, laat de Moezel, Lahn, Sieg en Ruhr weer wat stijgen en dat levert voldoende water op om ook de Rijn zelf ook weer wat te laten stijgen. Tot dinsdag daalt de Rijn eerst nog wat tot ongeveer 9,3 m (NAP) en een afvoer van circa 2.250 m³/s. Vanaf woensdag komt dan het water aan van het regengebied en gaat de waterstand bij Lobith weer wat stijgen maar rond de 9,6 m (NAP) en een afvoer van ca 2.500 m³/s aan het eind van de week. Omdat er daarna ook uit Zuid-Duitsland nog wat extra water onderweg is, houdt deze stand aan tot tijdens het weekend.

Vanaf woensdag tot en met zaterdag blijft het droog in het stroomgebied en daarom zal de waterstand vanaf het weekend voorlopig niet verder gaan stijgen. Zoals het er nu naar uitziet gaat de stand na het weekend juist weer wat omlaag. Maar dat hangt wel af van hoe nat het wordt na dat volgend weekend; want mocht er meer regen gaan vallen dan nu wordt verwacht dan is het ook mogelijk dat de stand stabiliseert of toch wat verder gaat stijgen.

Een langere droge periode met verder dalende standen lijkt er in ieder geval niet aan te komen. We zullen even de verwachting van volgende week moeten afwachten hoe de waterstand zich In de tweede helft van maart gaat ontwikkelen.

Maas stijgt waarschijnlijk morgen naar ca 750 m³/s; daarna weer dalend.

De Maas is sinds het laatste hoogwatergolfje op 24 februari steeds blijven zakken en bereikte vandaag een afvoer van ongeveer 400 m³/s. Dit is precies het langjarig gemiddelde voor deze tijd van het jaar. Waarschijnlijk valt er morgen aan de noordkant van de Ardennen genoeg regen om de Maas weer even wat op te laten veren.

De laatste verwachting gaat uit van zo'n 30 mm regen en dat betekent dat de Maas wel 300 tot 400 m³/s kan stijgen. Ik verwacht daarom morgen in de loop van de dag een vrij snel stijgende afvoer naar ongeveer 750 m³/s op dinsdag. Op dinsdag daalt de afvoer waarschijnlijk nog maar weinig, maar omdat het vanaf dinsdag een paar dagen droog wordt zal de afvoer van woensdag tot en met vrijdag wel weer snel dalen naar onder de 500 m³/s aan het eind van de week.

Volgens de huidige verwachting kan er vanaf het weekend en de dagen daarna opnieuw regen gaan gevallen in het stroomgebied. Grote hoeveelheden worden nog niet verwacht, maar waarschijnlijk wel voldoende om de afvoer rond die tijd opnieuw wat te laten stijgen. Maar op dit moment is daar nog weinig met zekerheid over te zeggen en we zullen ook voor de Maas de verwachting van volgende week af moeten wachten wat er dan precies gaat gebeuren.

water inzicht

Een winter met vaak hoge afvoeren, maar geen topposities in de ranglijsten

De winter is in Nederland erg nat verlopen; het was in De Bildt zelfs de natste sinds het begin van de metingen. Ook in de landen om ons heen viel veel meer regen dan normaal en zowel de Rijn als de Maas voerden veel meer water af dan in een gewone winter. Toch werd er geen records verbroken zowel niet wat de hoogste afvoeren betreft als de gemiddelde afvoeren voor de verschillende wintermaanden en voor de winter als geheel.

Over de 3 wintermaanden (dat is van december tot en met februari) voerde de Rijn bijna 4500 m³/s af, dat is ruim 70% meer dan gemiddeld in de winter en deze winter komt daarmee op de vierde plaats in de rangorde van winters met de hoogste afvoer. Drie winters hadden een nog hogere gemiddelde afvoer, dat waren in 1920, 1982 en de hoogste 1966 met een afvoer van ruim 4.800 m³/s.

Bij de Maas is de gemiddelde afvoer over de 3 wintermaanden nog wat minder bijzonder met 704 m³/s gemiddeld, ca 50% meer dan in een gemiddelde winter, en eindigend op de 11e plek in de rangorde sinds 1911 . Ook hier staat 1966 bovenaan met in afvoer van 915 m³/s, dus nog flink wat meer dan de afgelopen winter. In de twee tabellen hieronder is zowel voor de Rijn als de Maas de gemiddelde afvoer van maand tot maand weergegeven met daarachter het percentage ten opzichte van het gemiddelde.

Omdat het natte seizoen al in november begon heb ik ook die maand er nog bijgezet, al hoort hij officieel niet bij de winter. Alle maanden voerden Rijn en Maas ruim meer water af dan in de gemiddeld jaar, maar ondanks de vele hoogwatergolven eindigden de meeste maanden toch niet op een toppositie in de ranglijst. De hoogste was december bij de Rijn die op de vijfde plek eindigde met ruim twee keer de hoeveelheid water die een normale decembermaand wordt afgevoerd.

Maar voor een eerste plaats had de afvoer gemiddeld nog 1000 m³/s hoger moeten zijn. Ondanks de overlast die het vele water de afgelopen winter soms veroorzaakte, moeten we ons realiseren dat dergelijke hoge afvoeren in het verleden veel vaker zijn voorgekomen. In de beide grafieken hieronder zijn alle gemiddelde winterafvoeren weergegeven sinds 1901 bij de Rijn en sinds 1911 bij de Maas. Van jaar tot jaar zijn er grote verschillen en de afvoer van het afgelopen jaar is duidelijk hoger dan in veel andere jaren.

In de beide grafieken is ook de trendlijn weergegeven en daaruit blijkt dat de gemiddelde winter afvoer een stijgende trend laat zien; vooral bij de Rijn. Dit wordt overigens niet alleen veroorzaakt door meer hoge afvoeren want zoals in de grafiek te zien is, zijn dat er eigenlijk niet zo heel veel meer in de afgelopen decennia. Het is vooral ook het ontbreken van hele lage winterafvoeren, dat de oplopende trend veroorzaakt.

Vóór 1975 waren er regelmatig winters met een gemiddelde afvoer onder de 1500 m³/s maar die zijn er sindsdien nauwelijks meer geweest. Bij de Maas is dit iets minder duidelijk. Met een rode lijn is in beide grafiek ook het dertigjarig gemiddelde aangegeven en daarbij valt op dat dit vooral tussen 1980 in 2005 is gestegen om vervolgens te stabiliseren.

In de volgende 4 figuren heb ik de meetreeks van de Rijn en de Maas opgedeeld in 5 perioden van 25 jaar. Alleen bij de Maas is de eerste periode korter omdat de metingen daar pas in 1911 zijn begonnen. In de eerste figuur is met de blauwe kolom de hoogste gemiddelde Rijnafvoer weergegeven die in deze periode is opgetreden; en in oranje het gemiddelde van de 5 hoogste afvoeren. Daaruit blijkt dat de laatste periode sinds het jaar 2000 er niet erboven uitspringt. Zowel de hoogste gemiddelde afvoer, als het gemiddelde over de 5 hoogste was niet uitzonderlijk en zelfs iets lager dan In de meeste andere perioden.

Als we bij de laagste afvoeren kijken, in de tweede figuur, dan valt op dat In de laatste twee periodes sinds 1976 de afvoer van de 5 jaren met de laagste afvoer relatief hoog zijn geweest veel hoger dan in de twee periode tussen 1926 en 1975. Ook de laagste afvoer binnen deze twee perioden waren opvallend laag en in de recente twee perioden duidelijk hoger.

Het nattere weer in de winter leidt dus niet meteen tot veel vaker heel hoge afvoeren maar vooral tot het minder vaak optreden van lage winterafvoeren. Als we aan klimaatverandering denken dan verwachten we vaak dat vooral de hoge afvoeren hoger zullen worden, maar het zou natuurlijk ook kunnen dat het juist de lage afvoeren zijn die hoger worden en die tellen net zo zwaar mee bij het laten oplopen van de trendlijn.

In de volgende twee figuren is dit ook voor de Maas weergegeven en hier zien we dat bij de laagste afvoer (bovenste figuur) ook de laatste twee perioden duidelijk hoger zijn. Hier valt ook de eerste periode op die wat het gemiddelde over de laagste 5 betreft nog wat hoger uitkomt. Maar hier speelt waarschijnlijk mee dat het om een periode van slechts 15 jaar gaat en het was juist de periode tussen 1901 en 1910 die relatief veel jaren had met een lage afvoer.  Als we meetgegevens van de Maas hadden gehad vanaf 1901 dan zou waarschijnlijk de oranje kolom hier een stuk lager zijn geweest.

Bij de hoogste afvoeren zien we ook een ongeveer vergelijkbaar beeld als bij de Rijn met de laatste 25 jaar geen uitschieters naar boven. De hoogste gemiddelde winterafvoer bedroeg in de recente periode slechts ongeveer 750 m³ per seconde en dat was de laagste van alle 5 de perioden. En ook het gemiddelde over de hoogste 5 valt niet op door zijn hoogte maar ligt ongeveer rond het gemiddelde. Ook in de Maas zien we dus vooral de lage afvoeren die hoger zijn geworden en niet meteen dat de hoge winterafvoeren die hoger zijn geworden.

Maar misschien moeten we bij de Maas de komende tijd wel vooral op de zomerafvoeren gaan letten, zoals 2021 liet zien; maar dat is een ander verhaal.