zondag 13 januari 2019

Het lijkt een vrij gewone winterweek te gaan worden. Er staan enkele regengebieden op het programma en dat zorgt voor extra water in de rivieren. De Rijn profiteert daarbovenop van smeltende sneeuw, wat een kleine hoogwatergolf oplevert. Op langere termijn wordt het kouder en dalen de rivierafvoeren weer. In dit bericht eerst aandacht voor de weersituatie en daarna de weekverwachtingen voor de Rijn en de Maas. Tot slot nogmaals een kijkje in de Alpen, waar het sneeuwdek almaar verder groeit. Hoe bijzonder is dit in vergelijking met andere jaren.

Wisselvallig weer en smeltende sneeuw; later kouder

Het hoge drukgebied dat als sinds Kerstmis bij de Britse eilanden lag, is eindelijk wat naar het zuidwesten weggezakt en dat maakt de weg vrij voor lage drukgebieden met regenzones, die nu vanaf de Atlantische Oceaan in de richting van Europa kunnen trekken. Zaterdag passeerde de eerste zone en vandaag en morgen volgen er nog enkele. Dinsdag en woensdag is het dan even wat droger en donderdag volgt opnieuw een neerslagzone. 

Deze regengebieden schuiven over het hele stroomgebied van Rijn en Maas en brengen overal flink wat neerslag. Omdat de lucht vrij zacht is, valt er pas sneeuw boven de 1000 tot 1200 meter. In de Middelgebergten in Duitsland, België en Frankrijk betekent dit dat er alleen regen valt en dat de sneeuw die hogerop in de heuvelgebieden lokaal nog aanwezig is, nu snel smelt. Dit zorgt voor flink wat extra water in met name de Rijn, die daarom de komende week ook even flink zal stijgen. In de Alpen valt vooral op zondag en maandag nog een keer een grote hoeveelheid sneeuw; daarna lijkt het er voorlopig even klaar te zijn met de sneeuw.

Na donderdag draait de luchtstroming over Europa van west naar noordwest en wordt wat koudere lucht aangevoerd, de sneeuwgrens daalt en ook in de Middelgebergten is dan wat sneeuw te verwachten. Het blijft bij buien en de neerslaghoeveelheden zijn niet zo groot. Dit weertype lijkt tot in het begin van de week daarna voort te duren. Daarna is het onduidelijk of de wind naar het oosten draait en het nog wat kouder wordt, of dat het buiige weertype aanhoudt. Een regenrijke periode lijkt er voorlopig niet in te zitten, dus is de kans op een grotere hoogwatergolf in de tweede helft van januari klein.

Rijn stijgt ca 2 meter naar tussen de 11 en 11,5 m.

De afgelopen week viel er nog niet veel neerslag, maar toch steeg de Rijn bij Lobith licht. Dit water dankte de rivier vooral aan wat smeltende sneeuw vanuit de Middelgebergten aan de oostzijde van de Rijn, zoals het Sauerland. Bij Lobith ging de afvoer omhoog van ca 1750 naar 2200 m³/s. Dat is nog onder de normale waarde voor deze tijd van het jaar, die ca 2.800 m³/s bedraagt.  De waterstand bij Lobith steeg ca 50 cm tot 9,3 m +NAP. 

Dit smeltwater uit de Middelgebergten is inmiddels voorbij, maar omdat het nu natter wordt en nog wat warmer is een nieuwe hoeveelheid water in de maak. Vooral in Zuid Duitsland en het noordelijk deel van Zwitserland (buiten de Alpen) was medio deze week nog wel wat sneeuw gevallen, maar door de hogere temperaturen gaat het sneeuwdek dat onder de 1000 m hoogte ligt nu smelten. Samen met de forse regenval, die op zondag en maandag valt, levert dat in de Bovenrijn een flinke hoogwatergolf op. 

Op dinsdag wordt in de Bovenrijn bij Mannheim de hoogste stand bereikt en het duurt dan ongeveer 4 dagen voordat dit water bij Lobith aankomt. Onderweg krijgt de golf nog wel wat extra water aangevoerd vanuit de Main, de Moezel en de kleinere zijrivieren, maar omdat daar niet veel neerslag valt en de meeste sneeuw de afgelopen week al was gesmolten, zorgt dat niet voor heel veel aanwas. Al met al verwacht ik dat deze hoogwatergolf op zaterdag 19 januari bij Lobith aankomt en dat de afvoer dan ca 3500 m³/s zal bedragen. Dat komt overeen met een stand van ca 11,25 m +NAP. Dit is ongeveer dezelfde afvoer en stand als bij het vorige golfje op 28 december j.l.

Dinsdag en woensdag verlopen dan vrijwel droog en de dagen daarna wordt het wel wisselvallig, maar ook kouder en er wordt dan ook niet veel regen verwacht. Het ziet er daarom naar uit dat de afvoer van de Rijn na het volgend weekend weer zal gaan dalen. Hoever is nog niet te zeggen omdat ook nog onduidelijk is wat voor weer het dan wordt. De kans op een grotere hoogwatergolf later in januari is echter zeer klein; daarvoor zijn de verwachte neerslaghoeveelheden te gering.

Maasafvoer stijgt licht, maar afvoer blijft aan de lage kant

De Maasafvoer bij Maastricht schommelde de hele afgelopen week rond de 200 m³/s, dat is vrij weinig voor deze tijd van het jaar. Dit wordt veroorzaakt door de weinige neerslag die de afgelopen 3 weken is gevallen.  Normaal is een afvoer van 500 m³/s in deze tijd van het jaar. 

De regenzones die nu over Europa trekken brengen ook neerslag in het stroomgebied van de Maas. Er ligt geen sneeuw in de Ardennen, dus moet de Maas het doen zonder smeltwater. Er wordt t/m maandag zo’n 2 à 3 cm regen verwacht en dat kan dan een klein golfje water opleveren waarbij ik verwacht dat de afvoer bij Maastricht stijgt tot ca 500 m³/s op dinsdag. 

Omdat het na maandag enkele dagen vrijwel droog blijft zal de afvoer na dinsdag ook weer gaan dalen, naar ca 300 m³/s later in de week.  Vanaf donderdag worden wel (sneeuw)buien verwacht in de noordwestelijke stroming die dan opsteekt. De neerslaghoeveelheden blijven voorlopig beperkt en een stijging van de Maas in het weekend of daarna is dan ook niet te verwachten. Wel kan er dan hogerop in de Ardennen een laagje sneeuw ontstaan.

Nogmaals een sneeuwbom in de Alpen, maar voorlopig is dit wel de laatste

Nadat eerst alleen Oostenrijk de volle laag kreeg, was afgelopen week ook Zwitserland aan de beurt voor een dik pak verse sneeuw. Met name in het oosten van Zwitserland viel tot 1 meter verse sneeuw en hier is het sneeuwdek inmiddels gegroeid tot 1,5 keer de normale dikte voor deze tijd van het jaar. 

Vandaag en morgen staat nogmaals een actief sneeuwgebied op het programma en dat levert op dezelfde plaatsen als de afgelopen week nog een keer 80 tot 120 cm sneeuw op. Door het gewicht van alle verse sneeuw, dikt de er onderliggende oude sneeuw wat in, zodat het totale dek ‘maar’ met zo’n 50 tot 75 cm aan zal groeien. Ook als zijn dit voor Zwitserland erg grote hoeveelheden sneeuw, toch worden vrijwel nergens nu al recordhoeveelheden gemeten. In de grafieken hieronder is voor 3 meetstations in het oosten van Zwitserland het verloop van de sneeuwdikte van deze winter weergegeven (donkerblauwe lijn). Dit is tot en met gisteren, dus de sneeuwval van vandaag en morgen komt daar nog bij. 

De meetstations liggen op verschillende hoogtes, resp. op ca. 1600, 2100 en 2500 m. Bij alle stations schommelt de huidige dikte tussen de voor deze tijd normale waarde (de middelste paarse lijn) en de hoogste gemeten waarde (bovenste paarse lijn). Hoe hoger het station, hoe dichter de huidige sneeuwdikte zich bij de meest extreme waarde bevindt.  Op alle meetstations is nu al de waarde bereikt die later in het jaar doorgaans als maximale waarde wordt bereikt. Met de nieuwe sneeuw van vandaag en morgen daar nog bij, zal er op deze stations overal ruim meer liggen dan er in een normale winter als maximum wordt bereikt. 

Zoals ik vorige week al schreef is dit een mooi appeltje voor de dorst, waar de Rijn later dit jaar van gaat profiteren.  Met een rood kruisje heb ik bij alle locaties het moment aangegeven dat de sneeuwdikte gemiddeld genomen op zijn dikst is. Op 1600 m is dat al in begin maart, op 2500 m pas eind april. Daarna begint het smelten en aan de paarse lijnen is te zien dat dat tot in juni duurt. Al die tijd gaat de Rijn dus profiteren van de sneeuw die nu valt. 

Aan de hand van een eigen analyse van de herkomst van het Rijnwater is in onderstaande grafiek afgebeeld uit welke bron de Rijn gedurende het jaar zijn water ontvangt. Te zien is hoe sneeuw het hele jaar door een bijdrage levert. In de winter is dit sneeuw uit de Middelgebergten (bruine kleur) en in de periode mei – juli uit de Alpen (oranje). Van juli t/m oktober profiteert de Rijn dan nog van het smeltwater van gletsjers (geel).  

Als we dit vergelijken met de herkomst van het Maaswater dan zien we dat de Maas alleen in de winter van smeltende sneeuw profiteert. De Rijn heeft daarbij nog het voordeel van de grote meren in de Alpen, zoals de Bodensee. Het smeltwater uit het hooggebergte dat daar in uitstroomt, wordt daar eerst gebufferd en vervolgens in 1 tot 2 maanden doorgevoerd. Daarom loopt de periode van smeltwater (oranje kleur) zelfs nog door tot in augustus.

Wat verder opvalt is dat de Rijn in vergelijking met de Maas het hele jaar door een veel grotere bijdrage heeft van regenwater. De breedte van de blauwe band is in de winter wel groter dan in de andere jaargetijden, maar in de zomer loopt de hoeveelheid lang niet zo ver terug als bij de Maas. Deze grote bijdrage van regenwater is vooral afkomstig uit Zuid Duitsland en Zwitserland, waar de zomer gemiddeld genomen de natste tijd van het jaar is. In de 3 zomermaanden valt daar ca 50% meer neerslag dan in de andere seizoenen. 

In het stroomgebied van de Maas is de zomer niet natter dan andere seizoenen en omdat de verdamping dan wel het grootste is, is de bijdrage van de neerslag aan de afvoer dan extra klein. De zomer van 2018 was ook in de Alpen erg droog en dat was mede de oorzaak dat de Rijnafvoer deze zomer zo ver terugliep. Naast grondwater, water uit stuwmeren en de bijdrage uit zuiveringen moest de Rijn het vrijwel alleen hebben van smeltwater. Nog een geluk dat ook de winter van 2017/18 een dik sneeuwdek had opgeleverd en de Rijn daar tot in juli 2018 van kon profiteren.